Over de overeenkomst tussen een ambachtelijke voetballer en de solopraktijk van de huisarts
Na een uur voetballen staat ADO Den Haag op een 0-1 achterstand tegen Willem II, een doodgewone tussenstand in een al even zo gewone eredivisiewedstrijd. 10 ADO-spelers doen hun uiterste best maar krijgen de bal niet in het vijandelijke doel. Dan staat de 11e op. Met een afgemeten voorzet legt Nasser El Khayati de bal op het hoofd van de spits, die er alleen maar tegenaan hoeft te lopen om de gelijkmaker op het scorebord te zetten. Vlak voor het einde kent de scheidsrechter ADO een strafschop toe. El Khayati eist de bal op, schuift hem langs de doelman en bezorgt ADO de overwinning. De landelijke media kiezen hem bijna zonder uitzondering tot speler van de week.
De ambachtsman
De Amerikaanse socioloog Richard Sennett publiceerde in 2008 het boek De ambachtsman (The Craftsman). Ambachtelijkheid staat volgens Sennett voor een blijvende, basale menselijke neiging: het verlangen om werk goed te doen omwille van het werk zelf, waardoor we vaardigheden ontwikkelen en gericht zijn op het werk in plaats van op onszelf. Ambachtslieden vatten de zorg voor kwaliteit van oudsher als een erezaak op. Geen enkele zichzelf respecterende ambachtsman wilde slordig werk leveren, zijn producten moesten aan de hoogste kwaliteitseisen voldoen.
El Khayati zou zich waarschijnlijk thuis voelen bij het boek van Sennett. Constant zoekt hij naar manieren om zijn eigen spel beter, creatiever en daarmee ambachtelijker te maken. Als hij niet zelf op het veld staat dan kijkt hij voetbal op televisie, het liefst naar zijn idool Lionel Messi. In een wereld waar schijn en uiterlijk vertoon vaak leidend zijn, vormt El Khayati een uitzondering. Het tijdschrift Voetbal International omschreef hem als de pianist in een metalband. Hij voetbalt vooral uit liefde voor het spel.
Het risico van het ambacht
Dat El Khayati bij een middelmatige club als ADO speelt is opmerkelijk. Sterker nog, de meeste voetballiefhebbers weten pas van zijn bestaan sinds hij begin 2017 in Den Haag tekende. Het frappante is dat zijn dienstverbanden bij eerdere werkgevers bijna altijd op een mislukking uitdraaiden. Pas toen hij, op 25-jarige leeftijd, was afgedaald naar de amateurs werden zijn kwaliteiten opgemerkt. De paradox is dat de ambachtelijkheid in zijn spel zijn carrièreverloop zo maar eens kan hebben geschaad. In de voetbalwereld krijgen statistieken een steeds prominentere rol, iedere pass wordt geregistreerd. De kwaliteiten van El Khayati laten zich echter niet vangen aan de hand van lijstjes. Hij leidt bovengemiddeld vaak balverlies en verovert relatief weinig ballen terug. Geen voetbalfan vindt dit een bezwaar, maar voor clubs ben je dan al snel een risico. Het spel van deze voetballer moet je meemaken om de waarde ervan te kunnen bepalen.
Audit-society
Waarschijnlijk is El Khayati te laat Er is sprake van een bredere sociaal-culturele ontwikkeling waarin ernaar wordt gestreefd om alle mogelijke risico’s af te dekken. In de preventiestaat1)of de audit society2) gaat het vooral over riskmanagement. Het idee dat een risico prachtig en noodzakelijk kan zijn voor bijvoorbeeld goede zorg of goed onderwijs, is vrijwel ondenkbaar geworden. Iets wat van goede kwaliteit is moet in de audit-society per definitie meetbaar en te standaardiseren zijn.
In dit licht is het boek Identiteit (2012) van de Vlaamse psychoanalyticus Paul Verhaeghe interessant. In deze bundel schetst hij hoe wij allen het economische systeem als de nieuwe bijbel hebben verklaard, maar dit uiteindelijk mens en maatschappij kapot maakt. Hij stelt: “Het neoliberalisme is een blind efficiëntiestreven dat alles in cijfers giet. Men gaat kwaliteit uitdrukken in kwantiteit. Terwijl dat net een contradictio in terminis is. Er zijn formats, processen, protocollen die tot op de komma vastleggen wat je moet doen, en hoe. Autonomie en creativiteit vallen weg. Binnen de kortste keren kan het ons niets meer schelen. We vervreemden van onze arbeid”.
Volgens Verhaeghe zorgen deze mechanismen er vooral voor dat de kwaliteit van goederen en diensten daalt, en we daarmee minder waar voor ons geld krijgen.
De solist
Het bestaan als solist vereist een enorme betrokkenheid, professionaliteit en beroepseer. De meeste solisten zullen zich dan ook herkennen in Sennets uitspraak dat het streven naar kwaliteit een erezaak is. Voor een trotse houder van een solopraktijk moet het daarom als oneerlijk voelen. De solist is ingehaald door een maatschappijvisie waarin alles in cijfers wordt gegoten. Na al die jaren zou de solist ineens geen goede en efficiënte zorg meer kunnen leveren. Toegegeven, verschillende zaken zijn gemakkelijker te organiseren vanuit een HOED of gezondheidscentrum, maar daarmee het bestaansrecht van de solist te niet doen is onterecht. Daarom is dit artikel niet alleen een eerbetoon aan een voetballer maar vooral ook aan de solist.
Noten
1) Het preventiedenken is de politiek-bestuurlijke grondhouding van deze tijd. Wie vindt dat mensen geen risico voor zichzelf of voor de samenleving mogen zijn zal in de vrije wil, in privacy, in ouderlijk gezag en in eigen verantwoordelijkheid een groot gevaar zien.
2) Auditing is het controleren van een organisatie. Zie: Organized Uncertainty: Designing a World of Risk Management, door Michael Power (2009).
Foto bovenaan: Nasser El Khajati (foto ADO Den Haag)
Corné van der Meulen, onderzoeker bij Stichting Beroepseer, schreef dit artikel met de titel De miskenning van het ambacht voor MedZ no 2 van april 2018, tweemaandelijkse vakblad voor de praktijkhoudende huisarts. Dit nummer is gewijd aan de solist en de kleinschalige zorg in tijden van schaalvergroting.
Klik hier voor lezen MedZ no 2: http://www.vphuisartsen.nl/medz/medz-2-kleinschalige-zorg/