Oorzaken van burn-out: slecht leiderschap, hoge werkdruk en gebrek aan vrijheid in het werk

Burn-out wordt nog steeds gezien als typische managersziekte, maar dat is een fabeltje. Sterker nog, vaak zijn het niet de bazen, maar juist de werkpaarden die burn-out oplopen. Een grote oorzaak is het gebrek aan vrijheid op werk, aldus de redactie van CIO, website voor IT managers.

De Russische ex-president Boris Jeltsin zei in 1990 tegen een verslaggever van de Britse Times: “Een man moet leven als een grote vlam en een fel licht laten zien. Dat doet hem snel opbranden. Maar dat is nog altijd beter dan een klein zielig vlammetje zijn”.

Burn-out. Het geeft een situatie weer wanneer bij iemand het vlammetje opbrandt en de koek op is. Hoewel er nog steeds geen exacte medische definitie voor is –artsen noemen het een ‘ongedifferentieerde somatoforme stoornis’ – wordt de diagnose maar al te vaak gesteld. In Nederland heeft ongeveer 13 procent van de werknemers er last van, zo blijkt uit de jongste cijfers.

Depressiviteit is taboe

Dat veel mensen ‘opbranden’ door hun werk komt omdat puur presteren het belangrijkste criterium voor maatschappelijke status is. Daarnaast is een burn-out een maatschappelijk beter aanvaarde diagnose dan een zware depressie. En toch kampt ongeveer 80 procent van alle werknemers die met een burn-out thuis komen te zitten met een depressie, zegt afdelingsdirecteur Psychiatrie en Psychotherapie Ulrich Hegerl van de Universiteit van Leipzig. Wie depressief is, wordt als slachtoffer gezien. Of zoals Jeltsin het omschrijft: een klein zielig vlammetje. Niemand wil dat zijn. Daarom gaan de meeste mensen (liever) strijdend ten onder.

Toch is de aanname dat burn-out een ziekte is die onder bestuurders en managers voorkomt een fabel. De realiteit is anders. Ziek vanwege het werk overkomt niet zozeer de leiders, maar de werknemers die geleid worden. Of beter nog: degenen die slecht geleid worden. Het is vaak niet zozeer de werkdruk die werknemers de das om doet, maar het gebrek aan vrijheid dat je in je werk ervaart.

Het zijn de perfectionistisch ingestelde werknemers die het meest lijden onder een teveel aan werkdruk. Die werkdruk ligt te hoog omdat de beleidsmakers teveel verwachten. Als er sprake is van ziek zijn door werk, en statistieken laten duidelijk blijken dat dit het geval is, dan zijn onprettige werkomstandigheden, beperkende factoren en overdreven verwachtingen de grootste oorzaken.

Het meest bekende model dat werkstress en aanverwante stemmingsstoornissen beschrijft is afkomstig van socioloog Robert Karasek: Het gevaar ligt niet alleen besloten in hoge verwachtingen van de baas en ook niet alleen in beperkte   bewegingsvrijheid, maar juist in de combinatie van beide.

Burn-out: beginstadium van een zware depressie

Uit de resultaten van 4000 Duitse onderzoeken naar geestelijke ziekten en werkomstandigheden blijkt dat er een sterke relatie is tussen werkomstandigheden en de ontwikkeling van burn-out symptomen die verwant zijn aan depressie en uiteindelijk tot een zware depressie kunnen leiden. Er moet sprake zijn van een gezonde balans tussen werkdruk, creatieve vrijheid en beloning, anders loopt de geestelijke gezondheid van werknemers risico en ligt een burn-out op de loer.

Wat kun je als manager doen om een prettiger werkklimaat te creëren? Volgens onderzoeker Beate Schulze is het allerbelangrijkste dat je je werknemers goed kent en laat weten rekening met ze te houden. “Niet alles moet om werkresultaat draaien. Wat hebben ze nodig, wat maakt ze enthousiast, waar liggen hun talenten?” Wie dit weet, kan als manager zorgen voor een werkklimaat dat aansluit bij de wensen van de werknemer.

Het is door toegenomen werkdruk – vier op de tien Nederlanders ervaart die als te hoog – belangrijker geworden dat werknemers zich door hun superieuren gewaardeerd voelen, denkt Schulze. “Het hangt wel af in welke vorm die erkenning geuit wordt. Een toespraak op een kerstborrel is lang niet zo effectief en werkt misschien wel averechts als er geen concrete dagelijkse feedback gegeven wordt waarbij individueel commitment aan de orde komt.” Cijfers van het CBS onderbouwen deze hypothese.

Controle

Daarnaast is het ongelooflijk belangrijk dat collega’s en superieuren aandacht hebben voor de vroege waarschuwingssignalen van mentale stress, voordat ziekmelding een feit is.

Een cruciaal vroegtijdig waarschuwingssignaal wordt vaak over het hoofd gezien: “Bij een beginnende burn-out verhogen werknemers vaak hun inzet en gaan ze op hun tenen lopen, zonder dit aan hun omgeving te laten merken.” Een andere indicatie is dat werknemers minder mondig worden, zich terugtrekken en het liefst alleen werken. Op dat moment moet een manager een gesprek met ze aangaan, zonder daarin beschuldigingen te uiten.

Tot slot is een advies dat werkgevers mentale stress op werk constant blijven meten, zodat organisaties zich ervan verzekeren dat ze ook in de toekomst aantrekkelijk en goed voor werknemers zijn. De boodschap ‘trek aan de bel als de werkdruk te hoog wordt’, moet iedere leider zijn werknemers duidelijk maken en ook zichzelf aantrekken.

Slechte bazen veroorzaken burn-outs, door redactie CIO, website voor IT-managers, 4 december 2013: https://www2.cio.nl/carriere/80347-slechte-bazen-veroorzaken-burn-outs (Niet meer beschikbaar)

Burn-outklachten bij hoge werkdruk en bij weinig sociale steun, CBS. 20 november 2012: www.cbs.nl