Nieuw eigenaarschap in de ruimtelijke ordening

RUIMTEVOLK is een onafhankelijk crossmediaal inspiratieplatform in de ruimtelijke ordening. Ruimtelijke ordening is met een groot aantal spelregels de ruimte planmatig benutten en inrichten, waarbij rekening wordt gehouden met individuele en maatschappelijke belangen. Kortweg: het zo goed mogelijk aan elkaar aanpassen van samenleving en ruimte.
Sinds 2007 faciliteert het platform het ruimtelijk debat door een open en toegankelijk podium te bieden aan inspirerende analyses en visies. RUIMTEVOLK signaleert, agendeert, prikkelt en gelooft in een vernieuw(en)de ruimtelijke ordening en de kracht van kennis en inzichten delen, online en offline.

Op 29 november 2012 vond RUIMTEVOLK Expeditie plaats, een jaarlijks terugkerend innovatiefestival voor nieuwe ruimtelijke vraagstukken. Deze keer werd tevens het vijfjarig bestaan gevierd en het RUIMTEVOLK Jaarboek 2012 gepresenteerd, 188 pagina’s over Nieuw eigenaarschap in de ruimtelijke ordening.

Momenteel ontstaat er ruimte voor kleine initiatieven in de maatschappij die bij elkaar opgeteld een grote beweging teweeg kunnen brengen. De macht is niet meer aan groot, de macht is aan klein. Er is in veel opzichten sprake van een “nieuw eigenaarschap” waarover veel bloggers vanuit verschillende invalshoeken de afgelopen jaren op de site van RUIMTEVOLK hebben geschreven. Over de kansen en perspectieven die dit met zich meebrengt, gaat dit jaarboek, dat bestaat uit een selectie van eerder gepubliceerde blogs, interviews, rondetafelgesprekken en foto-essays. Er zijn bijdragen van gemeentebestuurders, journalisten, ingenieurs, directeuren van woonservicebureaus en welstandsorganisaties, architecten, planologen, kunstenaars, kunstmanagers, gebiedsontwikkelaars, hoogleraren, sociaal geografen, adviseurs stedelijke vernieuwing, communicatieadviseurs, beleidsonderzoekers, stedenbouwers, landschapsarchitecten, een strategisch visualist en anderen.

Een van de  bijdragen is getiteld Van empowerment naar plicht van Freek Liebrand en Sophie Pauwels. Pauwels is werkzaam bij Inicio, adviesbureau voor ruimtelijke en sociale ontwikkeling en beheer. Liebrand studeerde Stadsgeografie en European Urban Cultures en is adviseur stedelijke ontwikkeling bij Inicio. Ze schrijven:
“Nog niet zo lang geleden streefden wij in Nederland naar stijging en impowerment van bewoners. Tegenwoordig wordt juist de verantwoordelijkheid van burgers voor de publieke zaak benadrukt. Maar de overheid en corporaties hebben te hoog gespannen verwachtingen van het overlaten aan burgers.
Professionals zijn hard op zoek naar burgerkracht en maatschappelijk initiatief. De gemiddelde bewoner zit hier niet zo mee. Bewoners vinden zich actief genoeg of nemen een abonnement op de sportschool. Hoeveel bewoners vragen zich af: heb ik burgerkracht?
Zo nu en dan dient zich een succesverhaal aan. Een bekend voorbeeld is buurthuis De Nieuwe Juffer in Utrecht. De Nieuwe Juffer wordt niet alleen volledig door bewoners gerund, maar functioneert zelfs beter dan voorheen. Dit komt omdat een ondernemende houding bij de bewoners in de plaats is gekomen voor de passieve, consumerende houding in de tijd dat de welzijnsorganisatie de dienst uitmaakte. Een ander succesverhaal is dat van Stadslab Leiden, een netwerk van zo’n vierhonderd betrokken, veelal hoogopgeleide en creatieve Leidenaren die in hun vrij tijd geen tv kijken maar hun professionele expertise inzetten voor nieuwe ideeën en projecten voor hun stad. Soms blijven het plannen, maar regelmatig worden de ideeën van Stadslab werkelijkheid of vinden ze hun weg naar beleidsdocumenten.

Actief burgerschap komt vanuit een intrinsieke motivatie

Niet overal slaagt de zoektocht naar burgerkracht. Bewoners uit Amsterdam-Noord keken raar op toen er stickers op de prullenbakken verschenen met het verzoek de prullenbak voortaan zelf te legen. Anders verdwijnen de circa 120 prullenbakken. Maar niet alleen prullenbakken zoeken een adoptieouder. Gemeente Buren haalt vijfhonderd van de negenhonderd lantaarnpalen in het buitengebied van de begroting. Bewoners kunnen voor ruim honderd euro een paal laten branden of een paal gratis op hun erf plaatsen en alle verdere kosten voor hun rekening nemen.
Dit zijn interessante verschuivingen in de taakverdeling tussen overheid en burgers. Soms met succes en soms de plank volledig misslaand. Het is nog zoeken naar de juiste condities waarin het eigenaarschap dat voorheen tot de overheid behoorde succesvol kan worden overgedragen aan bewoners. Een buurthuis runnen kan je lust en je leven zijn, maar een prullenbak verschonen levert een stuk minder voldoening op. Bovendien mobiliseert het adoptieplan weinig collectieve energie, enige verbijstering en verontwaardiging daargelaten.

Actief burgerschap komt vanuit een intrinsieke motivatie om iets voor jezelf – of een groep – voor elkaar te krijgen of om iets voor een ander te betekenen…
… Het collectief eergevoel dat bewoners beweegt om hun straat netjes schoon te maken, ontbreekt als de gemeente bewoners vraagt het voortaan lekker zelf te doen. Zelfbeheer als bezuinigingsopgave is dan ook haast gedoemd te mislukken”.
De auteurs concluderen dat de overheid de taak heeft richting te geven en maatschappelijke intitiatieven te faciliteren. Daar waar het de directe leefwereld van de bewoners betreft – de leefbaarheid en de woonomgeving – daar moeten de wensen en initiatieven van bewoners centraal staan.

De bijdrage van journalist Anouk Eigenraam, Meekakelen over wipkippen, gaat over de kloof tussen de visie van beleidsmakers en burgers. Ze spreken niet dezelfde taal. Een voorbeeld: “In mijn eigen wijk is recent een prachtig plein aangelegd, vast bedoeld als een eyecatcher van de buurt. Een van de lokale ondernemers met een restaurant vertelde me dat ze door de gemeente gelokt was om zich aan het plein te vestigen met de belofte dat het plein een nieuwe hotspot zou worden. Het zag er allemaal ongetwijfeld heel mooi uit op het plaatje van het herontwikkelingsplan. Maar twee jaar later kan de onderneemster amper het hoofd boven water houden door gebrek aan klandizie. Het plein een paar honderd meter verderop, waar al een heel populaire kroeg zit, een delicatessenzaak, een goed restaurant, een leuk koffietentje blijft de meeste klanten trekken”. Conclusie: vraag nu eens echt waar wel, maar vooral ook waar geen behoefte aan is.

Titels van andere bijdragen zijn o.m.: De belofte van de georganiseerde vrijheid; Slow Urbanism als antwoord op de crisis; Leren van hot cities als Berlijn, Kopenhagen en Londen; Werken aan een echte zelfbouwcultuur; Bouwen aan een wijk met een ziel; Het kantoor is dood, lange leven de stad; Het failliet van de woonconsument; Woningmarkt zoekt vrijdenkers; Engagement als antwoord op krimp; De vergeten band tussen stad en platteland.

Het RUIMTEVOLK Jaarboek 2012 is te lezen op: https://issuu.com/ruimtevolk/docs/lecturis_ruimtevolk_def?backgroundColor=%2523222222

Video’s van het festival RUIMTEVOLK Expeditie 2012 zijn te zien op: http://vimeo.com/

Website RUIMTEVOLK: http://ruimtevolk.nl

Lees ook de blog Scienceparken ondermijnen de kracht van de stad – Campussen vormen een bedreiging voor de gewenste fijnmazige functiediversiteit in steden, 9 januari 2013, door Jannes van Loon: klik hier. (Niet meer beschikbaar op site Ruimtevolk. Wel te lezen op site van Magazine over stedelijke en regionale ontwikkeling: https://nlmag.nl/2013/01/09/scienceparken-ondermijnen-de-kracht-van-de-stad/