Jan Bransen, hoogleraar Filosofie van de gedragswetenschappen aan de Radboud Universiteit Nijmegen schreef op zijn blog “waarin hij op allerlei manieren een pleidooi houdt voor gezond verstand” over Betrouwbaarheidsdeskundigen dat gaat over vertrouwen en prestatie-indicatoren die een niet bestaande maakbaarheid veronderstellen. Bransen:
“Steeds meer van overheidsfinanciering afhankelijke sectoren gaan gebukt onder de grote last dat zij tot in het detail administratief rekenschap af moeten leggen van hun prestaties. Van onderwijs tot defensie, van jeugdzorg tot rechtspraak, en van musea tot de gezondheidszorg: van hoog tot laag, van klein tot groot, op alle niveaus moet er rekening gehouden worden met prestatie-indicatoren, dat vreselijke, nieuwe woord waarmee de accountants hun greep op het professionele menselijk handelen weer uit hebben kunnen breiden.

Deze nadruk op het afleggen van rekenschap is het resultaat van wat in feite een simpele denkfout is, zoals ik in Laat je niets wijsmaken aantoon. De denkfout betreft de verhouding tussen betrouwbaarheid en vertrouwen, en bestaat erin te denken dat het vertrouwen van de ene partij zijn grond vindt in de betrouwbaarheid van de andere partij. Maar dat is juist andersom! Vertrouwen gaat aan betrouwbaarheid vooraf.

De goede wil van de ander

De denkfout is de wereld in geholpen, zo beweer ik, door de bemiddelende rol van wat we deskundigheid zijn gaan noemen. Daardoor kan, bijvoorbeeld, het hoofd van een school denken dat zijn docenten betrouwbaar zijn omdat ze deskundig zijn. En daardoor kan hij zijn docenten vertrouwen en durft hij de hem toevertrouwde leerlingen aan deze professionals toe te vertrouwen. Vertrouwensrelaties werken echter precies andersom, omdat het in dergelijke relaties nooit op een beslissende manier om deskundigheid gaat, maar altijd om de goede wil van de ander. Want je kunt nog zo deskundig zijn… als je niet van goede wil bent, dan betekent dat helemaal niets.

Ik citeer uit mijn boek:

Hiermee stuiten we op een hedendaagse versie van het klassieke probleem van Juvenalis: wie bewaakt de bewakers? Treurig genoeg lijken we daarbij tegenwoordig vergeten te zijn dat Juvenalis een cynische satiricus was die geen serieus probleem aan de orde wilde stellen maar die een decadente uitwas bekritiseerde. Wij nemen het probleem wel serieus, maar wij begrijpen het niet goed. Wij zoeken de verkeerde kant op en creëren zo een nieuwe uitwas, weliswaar geen decadente, maar een uiteindelijk veel treurigere: een uitwas van wantrouwen. Wij hebben namelijk een verwoestend antwoord op de vraag wie de betrouwbaarheid van deskundigen bewaakt: betrouwbaarheidsdeskundigen. Ze zijn massaal het onderwijs en de universiteiten binnengekomen: de accountants, de toezichthouders, de visitatiecommissies die zorgvuldig registreren dat een diploma ook staat voor waar het voor zegt te staan. Onze deskundigen zijn betrouwbaar. Echt. Zij hebben een diploma. Een gewaarborgd diploma. Met een stempel van een opleidingsinstituut. En dat opleidingsinstituut is zelf ook weer gesierd met een stempel. Zij is geaccrediteerd. Zij heeft zelf haar diploma gehaald. En, inderdaad, ook de deskundige leden van accreditatiecommissies hebben zelf weer hun diploma gehaald. Het Droste-effect is niet te overzien: voor iedere deskundige een diploma, voor ieder diploma een stempel, voor iedere stempel een accreditatie, voor iedere accreditatie weer een deskundige, met een diploma, met een stempel, enzovoort”.

Bransen besluit zijn blog met een citaat van het slotbetoog van zijn boek dat gaat over het durven dragen van eigen verantwoordelijkheid. Pas dan volgt vertrouwen, iemand iets toevertrouwen en vaststellen of iemand betrouwbaar is:
“Als je behoefte hebt aan betrouwbare medemensen, dan zul je zelf moeten beginnen met het nemen van verantwoordelijkheid voor jouw eigen kwetsbaarheid”.
Kortom: Laten we afstand doen van de maakbaarheidsideologie en ophouden met te denken dat we vertrouwen kunnen vervangen door verzekeren. Dat is een kapitale denkfout.

Lees de hele blog van Jan Bransen, Betrouwbaarheidsdeskundigen, oktober 2017: www.janbransen.nl

Laat je niets wijsmaken. Over de macht van experts en de kracht van gezond verstand, door Jan Bransen: www.boomfilosofie.nl/product/100-869_Laat-je-niets-wijsmaken