Activistische professionaliteit: bewegen tussen samenwerken en vreedzaam vechten

Jos van der Horst hield tijdens de landelijke stakingsdag van de jeugdzorg op 2 september 2019 in Den Haag een pleidooi voor activistische professionaliteit. Hij is de auteur van het in 2018 verschenen boek Rebel met een reden, dat gaat over kritische professionals. Van der Horst richtte in 1997 Quanta NpM op, “voor advies en hulp aan professionals en organisaties in het publieke domein”.

Van der Horst deed een oproep

“voor de terugkeer van activistische, tegengas gevende professionals die nadrukkelijk staan voor hun vak en de waarden en overtuigingen die het vak zinvol maken. Professionals die ‘Nee!’ zeggen én doen. Dat is belangrijk voor de Nederlandse samenleving, voor de kinderen en jeugdigen die onze hulp hard nodig hebben en voor ons als professionals zelf. Niet als holle managementfrase, maar door écht weerbaarder en opstandiger te zijn, ja zelfs rebelser te doen. Om te beschermen wat waardevol is: onze kinderen en jeugdigen. En onze eigen gezondheid en welzijn. In een tijdperk waarin steeds nadrukkelijker van professionals wordt verwacht dat zij altijd kiezen voor samenwerking, conflicten vermijden en als deze er al zijn oplossen door te kiezen voor het compromis, is het zaak om weer te leren hoe vreedzaam te vechten, tegengas te geven, alternatieve wegen te schetsen en krachtig nee te zeggen én te én te doen. Nederland heeft behoefte aan professionaliteit met een scherp randje”.

In het artikel Professionals mogen kwetsbaarder en rebelser van maart 2019 schrijft Van der Horst:

“Omdat krachtige en authentieke professionaliteit is gebaseerd op persoonlijke waarden, die er voor de betrokken professional zeer toe doen, raakt het hem ook persoonlijk wanneer hij niet kan doen wat in zijn ogen juist en nodig is. Dat is ook de belangrijkste reden waarom de authentieke professional de volledige verantwoordelijkheid neemt voor zijn keuzes en beslissingen. Niet het systeem, de organisatie, of een andere partij, zijn verantwoordelijk, maar hijzelf. Als hindernissen in de weg staan en samenwerken geen uitkomst biedt, dan is deze professional bereid vreedzaam te vechten of naar alternatieve mogelijkheden te zoeken buiten zijn huidige context. Om datgene te doen wat zijn maatschappelijke functie van hem vraagt. Zo wordt bewust en voortdurend bewogen tussen samenwerken en vreedzaam vechten. Uitgangspunt is, ‘liefst samen, desnoods alleen‘. Authentieke professionaliteit is daardoor ook altijd kritisch en rebels.

Vreedzaam vechten staat niet per se in de weg van samenwerking. Discussiëren, onderhandelen, of assertiviteit zijn voorbeelden van van lichte vormen van “confrontatie”, die samenwerking niet in de weg hoeven te staan. Wat niet wegneemt dat een professional in een situatie terecht kan komen waarin belangrijke waarden op het spel staan en het onderspit dreigen te delven. Een situatie waarin al samenwerkend en pratend, niemand de goede dingen op de goede manier kan of wil doen. ‘Als professional zie ik het fout gaan en om allerlei redenen wordt mijn zorg niet gedeeld en worden mijn adviezen genegeerd’. In dit soort situaties kunnen stevigere vormen van confrontatie nodig zijn en is samenwerking niet langer de aangewezen weg. De confrontatie wordt gevonden in bijvoorbeeld weigering en protest of staking, daadwerkelijk verzet, het mobiliseren van andere betrokkenen of de media en zelfs vertrek.

Het is niet zo dat goede professionals deze escalatie koste wat het kost proberen te voorkomen. Rebellie is geen kenmerk van tekortschietende professionaliteit. Authentieke professionals omarmen rebellie als dat nodig is om de voor samenleving en doelgroepen gezochte resultaten te beschermen. Dat brengt met zich mee dat zij zich in een voor hen onveilige situatie begeven, waarin hun kwetsbaarheid groot is. En dat betekent een extra reden om kwetsbaarheid te omarmen. Niet alleen om al in een vroeg stadium de moed te vinden om (bijvoorbeeld) een afwijkende mening op tafel te leggen, maar ook om in een later stadium stappen te zetten waarvan je op voorhand beseft dat je er geen vrienden mee maakt”.

Lees het hele pleidooi van Jos van der Horst dat hij hield op de stakingsdag van de jeugdzorg: Naar activistische professionaliteit, Linkedin, 3 september 2019: www.linkedin.com/pulse/naar-activistische-professionaliteit-jos-van-der-horst

Professionals mogen kwetsbaarder en rebelser. Het maakt hen sterker, door Jos van der Horst, Linkedin, 26 maart 2019: www.linkedin.com/pulse/professionals-mogen-kwetsbaarder-en-rebelser-het-hen-van-der-horst

Rebel met een reden – Wanneer je als professional de hakken in het zand zet, door Jos van der Horst, uitgeverij SWP, 2018: www.swpbook.com