De politiek van onbetaalde arbeid

«Ik heb veel onbetaalde baantjes gehad. In sommige gevallen moest ik betalen voor de mogelijkheid om te werken, mensen te ontmoeten, te leren. Ik betaalde voor audities. Ik betaalde voor mijn opleiding om mee te kunnen doen aan een show in New York voor verschillende doelgroepen. Het was een belangrijke ervaring, maar ik moest ervoor betalen. Ik dacht dat het een soort kans was. Ik wist dat ik het me niet kon veroorloven, maar ik dacht dat ik er iets van kon leren en dat deed ik. Ik heb gerepeteerd voor een show, samen met een choreograaf. Ik zag hoe het is om op het podium te staan, maar… ik moest ervoor betalen».

In The Politics of Unpaid Labour staan verhalen over onbetaalde arbeid en de gevolgen daarvan. Het boek bevat de bevindingen van het meerjarige onderzoeksproject Researching precariousness across the paid/unpaid work continuum van de European Research Council o.l.v. socioloog Valeria Pulignano van de Katholieke Universiteit (KU) Leuven.
Pulignano heeft een theorie ontwikkeld over de politiek van onbetaalde arbeid. Haar inspiratie vond ze bij de Amerikaanse filosoof Paul Gomberg die stelde dat veel mensen “onrechtvaardige schade lijden door hun arbeid”. Als je slecht wordt betaald vormt dat een belemmering voor een waardig leven.
Onder onbetaalde arbeid wordt verstaan werk buiten een erkende arbeidsrelatie. Onbetaald werk vormt een belangrijk onderdeel van de samenleving: huishoudelijke taken, mantelzorg, vrijwilligerswerk. Maar als er te weinig tegenover staat, kan het leiden tot een verstoorde machtsbalans, ongelijkheid en armoede.

Maar binnen betaalde arbeid vindt ook onbetaald werk plaats: trainingen en cursussen in privétijd, reistijd zonder vergoeding, verplichte vergaderingen en teamactiviteiten buiten werktijd. Hier gaat het om onbetaalde arbeidstijd die besteed wordt aan het uitvoeren van taken die horen bij een specifieke functieomschrijving.
“Het is belangrijk ook dit werk te erkennen en op waarde te schatten”, aldus Pulignano. “Onbetaalde arbeid kan onderdeel zijn van een duurzame, gezonde arbeidsmarkt. Maar als de arbeidsmarkt niet goed functioneert, leidt het tot ongelijkheid en armoede”.

Biografische verhalen

De kern van het onderzoek vormen de biografische verhalen en audiodagboeken van werknemers. Ze omvatten drie verschillende werkterreinen: 1. de creatieve sector (dans, tv/film, voice-over, theater), 2. de sociale zorg en 3. platforms in de landen Zweden, Nederland, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Italië, Polen, Frankrijk en België.
Op basis van de omvangrijke hoeveelheid gegevens ontwikkelt het boek een theorie over de politiek van onbetaalde arbeid en verklaart het hoe klassegebonden ongelijkheid in precair werk^*) tot stand komt.
De ongelijkheid in precair werk is een onverwachte uitkomst van het onderzoek dat begon met proberen te begrijpen hoe en in welke mate onbetaalde arbeid verantwoordelijk is voor precair werk. Uiteindelijk werden de ongelijke omstandigheden die ten grondslag liggen aan precair werk zichtbaar voor degenen die onbetaalde, onderbetaalde en slecht betaalde arbeid verrichten.

Interview

Voorafgaand aan de presentatie van het boek in het in Berlijn gevestigde Weizenbaum Institut in november 2024, had Katharina Stefes een interview met Valeria Pulignano. De interviewster stelde o.m. de vraag welke de grootste uitdagingen en risico’s zijn voor mensen die onbetaald werk doen?

Pulignano: “Onbetaalde arbeid vormt een zware belasting voor het gezinsleven, waarbij veel werknemers het gevoel hebben geen beslissing te kunnen nemen over het krijgen van kinderen vanwege de instabiliteit van hun baan en de onvoorspelbaarheid van hun inkomen. Moeders die zowel betaalde als onbetaalde arbeid verrichten lieten weten dat ze zich uitgeput voelden, terwijl freelancers die op een platform werken het gevoel hadden voortdurend ‘oproepbaar’ te zijn om hun kijkcijfers op peil te houden, wat een negatieve invloed had op de gezinsrelaties. Sommige werknemers rekenen op steun van hun familie om abrupte veranderingen in roosters en schommelende inkomsten het hoofd te kunnen bieden. Vooral jonge werknemers hebben moeite zich een stabiele toekomst voor te stellen in een maatschappij die onbetaalde arbeid in stand houdt.

Onbetaalde arbeid schaadt ook de geestelijke gezondheid. Dansers en zorgmedewerkers meldden dat ze werkten terwijl ze ziek waren, een realiteit die nog verergerd werd tijdens de Covid-19 pandemie. In een economie die bol staat van precair werk en grote ongelijkheid, voelen werknemers zich vaak vervangbaar en ondergewaardeerd, wat leidt tot een lage eigenwaarde en angst, vooral bij mensen zonder sterk sociaal of familienetwerk.

Bovendien werkt onbetaalde arbeid extreme ondergeschiktheid van werknemers in de hand en hebben ze weinig inspraak om een slechte of oneerlijke behandeling aan te vechten. Deze machteloosheid leidt tot slechte kwaliteit van de dienstverlening, wat van invloed is op essentiële sectoren zoals de ouderenzorg. Veel werknemers ervaren isolement, angst en de noodzaak om voortdurend op zoek te gaan naar betere kansen, waardoor nog meer tijd en middelen verloren gaan.

Tot slot drijft onbetaalde arbeid werknemers vaak in de richting van armoede, waardoor ze niet over de middelen beschikken om van een stabiele levensstijl te genieten. Velen kunnen zich geen eerste levensbehoeften of culturele activiteiten veroorloven, waardoor ze uit de middenklasse wegdrijven. De onregelmatige aard van het werk, in combinatie met de beperkte onderhandelingsmacht over uren en lonen, dwingt velen om met meerdere banen en platforms te jongleren om te overleven. Freelancers voelen zich onder druk gezet om ‘betaalbaar’ te blijven, terwijl werknemers in de zorg wijzen op de onrechtvaardige op winst beluste private organisaties die winst maken belangrijker vinden dan een eerlijk loon: Eigenaren oogsten het geld, de rest doet er niet toe”.

Welke rol speelt de politiek?

“Politiek’ speelt een zeer belangrijke rol, omdat het refereert aan de dynamiek en het beleid rondom onbetaalde arbeid en de mate waarin personen dit soort arbeid ondersteunen, waarbij sociale reproductieve arbeid^**) een belangrijke bron is. Precariteit wordt beïnvloed door de politieke economie van een land, waaronder overheidsfinanciering, sociale uitkeringen, minimumlonen, collectieve onderhandelingen en publiek eigendom. De staat en het overheidsbeleid moeten dus de ongelijke verdeling en impact van onbetaalde arbeid aanpakken om een eerlijker arbeidsmarkt te creëren. Terwijl The Politics of Unpaid Labour sterk gericht blijft op het individuele niveau (d.w.z., de ‘microsociale’ realiteit), opent het ook de deur voor verdere analyse van arbeidsstrijd voor meer inclusieve arbeidsmarkten.
Het op één lijn brengen van de aspiraties van werknemers met economische doelen is geen futuristische utopie en vereist gecoördineerde actie van personen, werknemers, consumenten, eigenaren en de staat”.

Noten
^*) Precair werk = werk dat structureel geen bestaanszekerheid biedt. Het concept precariteit – précarité – werd in de jaren tachtig en negentig al door Franse wetenschappers gebruikt als verwijzing naar een onzekere en uitgesloten positie op de arbeidsmarkt. Precair werk is van oudsher een integraal onderdeel geweest van loonarbeid. Het lijkt er echter op dat precair werk in recente jaren weer steeds vaker voorkomt.
^**) Reproductieve arbeid = huishoudelijk werk of ander zorgwerk (vaak gedaan door vrouwen) dat wordt uitgevoerd zonder betaling of de verwachting van betaling en niet wordt meegerekend als onderdeel van het bruto binnenlands product.

Downloaden The poltics of unpaid labour, door Valeria Pulignano en Markieta Domecka, Oxford University Press, 2025: https://beroepseer.nl

The Politics of Unpaid Labour – How the study of unpaid labour can help address inequality in precarious work, Oxford University Press, 15 januari 2025: https://global.oup.com/academic/product/the-politics-of-unpaid-labour-9780198888130?lang=de&cc=ch#

The Politics of Unpaid Labour, Interview met Valeria Pulignano,  Weizenbaum Institut, 31 oktober 2024: www.weizenbaum-institut.de/news/detail/theory-on-the-politics-of-unpaid-labour/

Beyond the paycheck, door Valeria Pulignano, Oxford University Press, 15 januari 2025: https://blog.oup.com