Onderwijsraad: Geef leraren een stevige stem!

Om hun werk goed te kunnen doen, hebben leraren zeggenschap nodig. Niet alleen over wat er in de klas en op school gebeurt, maar ook over het onderwijsbeleid op school, binnen het schoolbestuur en landelijk. Zeggenschap van leraren is essentieel voor draagvlak, uitvoerbaarheid en kwaliteit van beleid op alle niveaus, maar is lang niet altijd een gegeven.

De Onderwijsraad adviseert overheid, leraren, schoolleiders en bestuurders meer werk te maken van zeggenschap. Het is belangrijk dat leraren systematisch een stevige stem krijgen bij de ontwikkeling van beleid, ook op landelijk niveau. Dit komt de kwaliteit van het onderwijsbeleid ten goede en versterkt de positie van de beroepsgroep.

Aanleiding: zeggenschap van leraren is geen gegeven
Zeggenschap van leraren wordt belangrijk gevonden. Er zijn allerlei pogingen ondernomen om de beroepsgroep leraren te versterken en zeggenschap te verstevigen. Deze pogingen bleven grotendeels zonder succes. Ook nu nog worden leraren niet systematisch betrokken bij de ontwikkeling van landelijk onderwijsbeleid. Het is voor hen vaak onduidelijk wanneer en hoe zij een inhoudelijke bijdrage kunnen leveren en wat daarmee gebeurt. Ook bij beleid dat binnen een school of schoolbestuur wordt gemaakt, is zeggenschap niet altijd goed geregeld. Er zijn grote verschillen tussen scholen in hoeverre leraren zeggenschap hebben en hoe dit is vastgelegd in een professioneel statuut.

Op verzoek van de Tweede Kamer heeft de Onderwijsraad zich gebogen over zeggenschap van leraren in het primair en voortgezet onderwijs en docenten in het middelbaar beroepsonderwijs (hierna: leraren). De raad blikt terug op eerdere adviezen hierover (zie bijlage 1: Begripsvorming rond zeggenschap in eerdere adviezen Onderwijsraad) en adviseert over hoe zeggenschap van leraren beter tot zijn recht kan komen. De raad vat zeggenschap daarbij breder op dan de in de wet vastgelegde (mede)zeggenschap op scholen.

Advies: maak werk van zeggenschap van leraren
De raad constateert dat er ruimte en noodzaak is om de zeggenschap van leraren te versterken. Zowel op het niveau van hun school en bestuur als op landelijk niveau. Goed en uitvoerbaar onderwijsbeleid wordt gemaakt met en staat ten dienste van de onderwijspraktijk. Het kan niet tot stand komen zonder actieve betrokkenheid van leraren. Zij horen in alle fasen van het beleidsproces een stevige stem te hebben. Dat versterkt ook de positie van de beroepsgroep.

Zeggenschap van leraren komt tot stand in samenspel met overheid, schoolleiding en schoolbestuur. De Onderwijsraad adviseert alle betrokkenen daar meer werk van te maken. Dat moet gebeuren op een manier die recht doet aan de pluriformiteit van de beroepsgroep.

Aanbeveling aan overheid: stuur bewust en bestendig
De raad adviseert de overheid leraren gericht bij beleidsprocessen te betrekken. Creëer omstandigheden waarin hun betrokkenheid goed vorm kan krijgen. Stop met ad-hocvormen van lerarenbetrokkenheid en werk met een onderwijsbeleidsagenda, waarin per dossier duidelijk staat vermeld waartoe, wanneer en in welke vorm leraren betrokken worden. Zo’n agenda biedt structuur en kan de grilligheid van beleidsprocessen verminderen. Leraren moeten de informatie gemakkelijk kunnen vinden. Zij moeten ook zelf onderwerpen kunnen toevoegen, wanneer in hun ogen nieuw beleid gewenst is.

Eerdere pogingen om te komen tot één beroepsorganisatie die alle leraren vertegenwoordigt, hebben tot nu toe niet gewerkt. De Onderwijsraad pleit ervoor om als overheid niet te wachten en niet aan te sturen op één beroepsorganisatie die namens ‘de leraar’ spreekt. Systematische zeggenschap van leraren is nodig, los van de mogelijke vorming van een centrale beroepsorganisatie. Versterking van het huidige pluriforme veld van kleinere, op verschillende leest geschoeide beroepsorganisaties is een eerste stap naar meer zeggenschap.

Aanbeveling aan leraren: benut mogelijkheden voor zeggenschap
Zeggenschap moet niet alleen gegeven worden. Leraren moeten die ook benutten. Zich verantwoordelijk voelen voor wat er in de eigen klas gebeurt, maar ook voor ontwikkelingen op schoolniveau en op het niveau van landelijk onderwijsbeleid. Leraren krijgen in hun dagelijks werk continu te maken met de gevolgen van besluitvorming op landelijk niveau en op het niveau van het schoolbestuur. Door actief deel te nemen aan die besluitvorming, zullen hun kennis en vakmanschap daarin beter doorklinken.
Daarbij helpt het als leraren lid worden van een bovenschoolse beroepsorganisatie en (in teamverband) professionaliseren. Door zich te organiseren en hun stem te laten horen, kunnen leraren ook tegenwicht bieden aan beleid dat de werkdruk verhoogt.

Aanbeveling aan schoolleiders en besturen: stimuleer en faciliteer zeggenschap van leraren
Het is aan schoolleiders en bestuurders om leraren ruimte te geven om zeggenschap uit te oefenen. Door actieve betrokkenheid van leraren te faciliteren en te stimuleren. Door te zorgen dat er binnen school gelegenheid is om af te spreken hoe leraren aan de landelijke context en besluitvorming kunnen bijdragen en hoe de opgedane inzichten een plek kunnen krijgen binnen de eigen school. Ook kunnen schoolleiders en bestuurders leraren faciliteren die actief willen zijn in een beroepsorganisatie. Subsidieer het lidmaatschap daartoe.

Schoolleiders en bestuurders kunnen samen met leraren zorgen dat een professionele structuur en cultuur binnen school en bestuur ontstaan waarin zeggenschap van leraren vanzelfsprekend is. Zeker in tijden van lerarentekorten en hoge werkdruk hebben leraren een steun in de rug nodig. Het wettelijk verplichte professioneel statuut is hiervoor een belangrijk instrument.

Downloaden Een stevige stem, door Onderwijsraad, 22 oktober 2024: https://beroepseer.nl/

Persbericht: Geef leraren een steviger stem in onderwijsbeleid, Onderwijsraad, 22 oktober 2024: www.onderwijsraad.nl

Een stevige stem, Onderwijsraad, 22 oktober 2024: www.onderwijsraad.nl