Grote politieke veranderingen blijken van invloed op schaalvergroting publieke sector

Grote politieke veranderingen, zoals partijcrisis bij de confessionele partijen en sociaaldemocraten en de opkomst van het nationaal-populisme, blijken van grotere invloed te zijn op het schaalbeleid van de overheid dan incidenten en romantische beelden over groot- en kleinschaligheid. Dat stelt bestuurskundige Renze Portengen in zijn proefschrift Beleidsdynamiek en schaalpolitiek. Opkomst van de menselijke maat in schaalbeleid?. Portengen verdedigde zijn proefschrift op 5 juli 2018 aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Portengen heeft politicologie gestudeerd in Leiden. Hij is beleidsonderzoeker geweest bij het Instituut voor Toegepaste Sociale Wetenschappen bij Radboud Universiteit. Daarna is hij teruggekeerd als beleidsadviseur bij verschillende onderwijsorganisaties, o.a. de MBO-raad waarna hij in 2001 overstapte naar het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen.

Decennialang is schaalvergroting in de publieke sector gestimuleerd en afgedwongen. Het werd geassocieerd met grotere kracht en meer invloed en zichtbaarheid. Inmiddels roepen de woorden ‘fusie’ en ‘schaalvergroting’ ongemakkelijke reacties op en is de pendule in het overheidsbeleid richting ‘kleinschaligheid’, ‘klein is fijn’. De kritische houding van een meerderheid van de Tweede Kamer ten aanzien van fusies van woningcorporaties, zorginstellingen en onderwijsinstellingen ontstond mede naar aanleiding van incidenten bij Vestia, Meavita en InHolland, Amarantis en ROC Leiden en meer recent incident met grote schoolbesturen in Limburg.

Broekriem en voorspoed

In perioden dat in de landelijke politiek het beeld bestaat dat de broekriem collectief moet worden aangetrokken en bezuinigen op de overheidsuitgaven centraal staat, worden fusies van kleine scholen, ziekenhuizen en gemeenten gestimuleerd vanuit de hoop en verwachting dat dit geld oplevert. In perioden van economische voorspoed worden er in het overheidsbeleid investeringen gedaan om ook kleine scholen, ziekenhuizen en gemeenten te koesteren.

Politieke veranderingen

De grote politieke veranderingen, zoals partijcrisis bij de confessionele partijen en sociaaldemocraten en de opkomst van het nationaal-populisme, blijken veel invloed te hebben op het schaalbeleid van de nationale overheid, aldus Portengen. De bijbehorende machtswisselingen zijn daarbij gepaard gegaan met grote economische verandering, die de politiek gedreven beleidsverandering extra vaart heeft gegeven.

Invloed op schaalbeleid

Het zijn van oudsher de kleine confessionele partijen, de kleine linkse partijen en het CDA, die aandacht hebben gevraagd voor de nadelen van schaalvergroting, laat Portengen zien. Hij weerlegt in zijn proefschrift de stelling dat onder invloed van het ‘populisme’ (opkomst Pim Fortuyn), media en incidenten de gevestigde politiek ‘grootschaligheid’ is gaan afwijzen. De verandering over het denken over schaal in de Nederlandse politiek was rond de millenniumwisseling al in gang gezet, jaren vóór de opkomst van Pim Fortuyn.

Blinde vlek

Daarnaast toont Portengen aan dat het idee ook niet klopt dat de politiek is teruggekomen van een collectieve blinde vlek van decennialang schaalvergrotingsbeleid. Weliswaar is onder de kabinetten Balkenende een periode van circa tien jaar kleinschaligheid het dominante paradigma geworden, maar inmiddels zwaait de pendule van het schaalbeleid weer terug naar meer grootschaligheid.

Ruzies over fusies, schaalbeleid in de publieke sector, Erasmus Universiteit, 3 juli 2018: www.eur.nl