Veel prestatiedruk en stress bij mbo-studenten

Tienduizenden mbo-studenten hebben last van prestatiedruk en stress. Ze maken lange dagen en hebben stages in combinatie met volle onderwijsdagen. De meeste mbo’ers krijgen geen stagevergoeding. Bij sommigen zijn er ook spanningen thuis. Dat blijkt uit een onderzoek van het Trimbos-instituut, Expertisecentrum Inclusief Onderwijs (ECIO), expertisecentrum gezondheidsverschillen Pharos, Erasmus SYNC Lab dat onderzoek doet naar het puberbrein, en de Universiteit Utrecht. De groep mbo’ers bestaat uit ruim een half miljoen studenten.

Het rapport met bevindingen van het onderzoek Als je door de bomen het bos niet meer ziet is op 18 september 2024 overhandigd aan koningin Máxima die erevoorzitter is van MIND Us dat zich inzet voor de mentale gezondheid van jongeren, Loes Mulder, secretaris-generaal  van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Adnan Tekin van de MBO Raad. Het is de eerste keer dat op zo’n grote schaal onderzoek is gedaan bij mbo’ers.

Constant balanceren

Het onderzoek is gestart met de hoofdvraag Welke factoren dragen bij aan prestatiedruk en stress van mbo-studenten en welke handelingsperspectieven kunnen deze prestatiedruk en stress voorkomen dan wel verminderen? Een groot deel van de prestatiedruk en stress binnen het mbo kan worden verklaard door een opstapeling van veel (en grote) verantwoordelijkheden. “Mbo-studenten worden geconfronteerd met een voortdurende balansoefening tussen studie, stage, werk en hun thuissituatie”, zegt Lotte Scheeren, manager onderzoeker ECIO. “Dit constante balanceren zonder voldoende rust leidt vaak tot tijdsnood, chaos en verlies van regie, wat de kans op stress en uitputting vergroot”.

Zowel op individueel vlak als op sociaal en maatschappelijk vlak zijn er factoren die de ervaren druk beïnvloeden. Emotionele problemen en gebrek aan controle, maar ook zaken als gebrek aan steun van familie, docenten, vertrouwen in instituties en het ervaren van discriminatie vanwege opleidingsniveau hangen hiermee samen.

Wel 38-40 uur per week

Studenten hebben op het mbo veel contacturen. “Hun volle lesweken, gevuld met onderwijs- en stage-uren, kunnen oplopen tot wel 38-40 uur per week, bovenop een privéleven vol sociale verplichtingen en bijbanen. Het is geen verrassing dat mbo-studenten zich overbelast voelen”, aldus Lotte Scheeren.
Mbo-studenten voelen zich vaak ondergewaardeerd. Ze zeggen te maken te hebben met stagediscriminatie, krijgen soms geen stagevergoeding of zien dat hbo- en wo-studenten een hogere vergoeding krijgen dan zij. Die ongelijkheid ervaren ze ook als ze kijken naar hun toekomst: een lager salaris dan hbo’ers en wo’ers bij hun toekomstige baan.

Jolien Dopmeijer van het Trimbos Instituut: “We zien dat er echt wel veel aan gedaan wordt. Vorig jaar zijn er bijvoorbeeld afspraken gemaakt over het gelijktrekken van stagevergoedingen tussen het mbo, hbo en wo. Maar je kunt bedrijven niet wettelijk verplichten stagiaires te betalen. Er zijn nog steeds situaties waarin mbo’ers aangeven dat ze minder of niks krijgen, terwijl hbo- of wo-studenten wel een bedrag krijgen”.
Over het algemeen is er volgens Dopmeijer wel veel aandacht voor studentenwelzijn binnen het mbo. “Dat was lange tijd meer dan in het hbo en wo, maar de laatste jaren zijn er op deze opleidingsniveaus grote sprongen gemaakt waardoor het mbo is achtergebleven”.

Aanbevelingen

Het rapport beveelt aan te investeren in goede begeleiding van studenten en meer rolmodellen waaraan mbo- studenten zich kunnen spiegelen. Ook het versterken van de vaardigheden van de student zelf en de sleutelrol van de docent worden aanbevolen. Daarnaast vraagt het rapport behalve aandacht voor meer waardering voor mbo-studenten en investering in kansengelijkheid ook aandacht voor de mentale gezondheid van de studenten. Het verminderen van overbelasting en het zoeken naar een balans tussen onderwijs en thuissituatie alsmede bevordering van de waardering van studenten in het mbo, vergroten de kansen op het voorkomen dan wel verminderen van prestatiedruk en stress. In de Werkagenda MBO 2023-2027 is reeds een aantal doelstellingen geformuleerd dat hierop aansluit. Het onderzoek onderschrijft opnieuw het belang van de doelstellingen van de Werkagenda.

Een aanbeveling om de studeerbaarheid te vergroten is om met studenten te kijken naar flexibele persoonlijke onderwijsplannen. Een persoonlijk programma waarbij bepaalde onderdelen op maat ingedeeld kunnen worden kan helpen bij een realistischer draaglast voor studenten die naast hun verplichte onderwijsverantwoordelijkheden ook zwaarwegende verantwoordelijkheden thuis hebben, waaraan niet ontkomen kan worden. Het is van belang dat studenten niet alleen flexibiliteit geboden kan worden, maar ook dat zij ondersteund worden in het komen tot een plan en in de uitvoering daarvan, zodat zij hier zelf (weer) regie in kunnen voeren. Het is ook van belang de financiële draaglast te verminderen. Daarvoor zijn diverse mogelijkheden.

Downloaden Als je door de bomen het bos niet meer ziet, door Jolien Dopmeijer, Lotte Scheeren, Benjamin Bremer, Sophie Sweijen, Loïs Schenk, Taynara Kräme, Trimbos-instituut, ECIO, Pharos, Erasmus SYNC Lab en Universiteit Utrecht, 2023: www.trimbos.nl/

Opstapeling verantwoordelijkheden zorgt voor druk en stress bij mbo-studenten, Trimbos-instituut, 18 september 2024: www.trimbos.nl

Mbo’ers ervaren veel druk: ‘Problemen thuis spelen belangrijke rol’, RTL Nieuws, 18 september 2024: www.rtl.nl