Het door de overheid bevorderde thuis-sentiment heeft onbedoelde en onwenselijke gevolgen in de zorg
De overheid heeft besloten dat ‘oost west, thuis best’ is’, constateert hoogleraar sociologie Jan Willem Duyvendak in zijn bijdrage op de site van Sociale Vraagstukken naar aanleiding van een bijeenkomst vandaag – 13 december 2017 – in Den Haag over decentralisaties in de zorg van de Nederlandse Sociologische Vereniging (NSV). Zie: www.nsv-sociologie.nl
Duyvendak: “Er zijn de afgelopen jaren in Nederland talloze ‘keukentafel’-gesprekken gevoerd. Sinds gemeenten verantwoordelijk zijn geworden voor de uitvoering van professionele zorg, terwijl ze tegelijkertijd fors moeten bezuinigen, schuiven ambtenaren en sociaal professionals aan de keukentafel aan om met hulpbehoevende burgers te bezien wat ze ‘echt’ nodig hebben. Burgers moeten namelijk veel meer zelf en voor elkaar gaan doen, vooral voor hun partners, hun kinderen, hun ouders, en anderen in hun ‘sociaal netwerk’.
Gemeenten dragen nu verantwoordelijkheden die voorheen grotendeels bij het Rijk lagen. Leidende gedachte is dat gemeenten dichter bij hun burgers staan – er schemert een ‘belofte van nabijheid’ door alle wetteksten: als ambtenaren en politici ‘dichter’ bij hun burgers staan, dan kunnen ze meer ‘maatwerk’ leveren.
Veel gemeenten nemen deze gedachte van nabijheid heel letterlijk en komen dus bij de mensen thuis. Ambtenaren uit Gemert verklaarden daarbij dat ze niet zozeer als ambtenaren op bezoek kwamen maar meer als ‘grote zussen’ – daarmee de setting verder verhuiselijkend. In plaats van een ongezellig professioneel gesprek bij bijvoorbeeld de sociale dienst, schuift de ambtenaar of de sociaal professional nu als wijs familielid aan de keukentafel aan.
Kille instellingen
De sociologe Evelien Tonkens heeft deze verhuiselijking scherp geanalyseerd in haar Socrateslezing in 2014: grote, formele, kille instellingen en professionals zijn uit de mode. Zorg en steun worden nu verwacht van het informele netwerk; échte, warme zorg kan het best geleverd worden door hen die zeer nabij staan.
De populariteit van deze huiselijke aanpak vloeit voort uit de in ons land breed gedeelde opvatting dat ‘thuis’ de plek is waar het beste zorg kan worden verleend, veel beter in ieder geval dan in een grote instelling. Tehuizen worden dan ook ontmanteld: eerder verdwenen al grootschalige psychiatrische inrichtingen, nu worden in hoog tempo verzorgingstehuizen gesloten. De gedachte is dat een ‘tehuis’ nooit een ‘thuis’ kan bieden.
Politici geven huizenhoog op van ‘thuis’; ze willen er alles aan doen om mensen maar zolang mogelijk thuis te laten wonen. Gevoed door negatieve beeldvorming, bestaat onder de hulpbehoevenden zelf die wens overigens vaak ook: tehuizen worden gezien als onpersoonlijk, een plek waar niet goed voor je gezorgd wordt, waar de urine je langs de benen loopt.
Thuis is heilig
Zelfs als onderzoeken uitwijzen dat veel zelfstandig wonende, hulpbehoevende mensen erg eenzaam zijn en liever onder gelijken zouden willen verkeren, dan nog blijft een discussie over voor- en nadelen van thuis versus tehuis uit. Thuis is heilig verklaard. De overheid heeft besloten dat ‘oost west, thuis best’ is. Om af te dwingen dat mensen thuis ook meer voor elkaar gaan doen, verscherpt de politiek voortdurend de norm voor – wat ambtelijk heet – ‘de gebruikelijke zorg’.”
Lees het hele artikel van Jan Willem Duyvendak, waarin hij tot slot schrijft hoe de overheid in feite helemaal niet terugtreedt maar, integendeel, burgers steeds meer opdrachten geeft om informele hulp te verlenen. Zo leidt de grote nadruk op ‘thuis’ in de zorg tot een zekere verstatelijking van ‘thuis’: de overheid komt letterlijk bij u thuis en gaat aan uw keukentafel zitten. Maar dit thuis-sentiment heeft onbedoelde, onwenselijke gevolgen: Ook in de zorg is ‘thuis’ een magische belofte geworden, Sociale Vraagstukken,
13 december 2017: www.socialevraagstukken.nl
Duyvendaks artikel is een bewerking van het eerste hoofdstuk van zijn nieuwe boek Thuis – Het drama van een sentimentele samenleving, 2017: http://nl.aup.nl/books/9789462987654-thuis.html