Tijd voor een “morele renaissance” in de zakenwereld

Gary Hamel, management-expert en directeur van Management Lab (London Business School), schrijft in zijn in 2012 verschenen boek What matters now over het opnieuw opbouwen van een organisatie in een wereld van slinkende hoop, radicale veranderingen en verwoestende wedijver. Het is geen boek over hoe het beter moet maar een gloedvol pleidooi om het management zoals we dat nu kennen opnieuw uit te vinden en ons te bezinnen op de basisbeginselen van het kapitalisme, de organisatiecultuur en de betekenis van werk. Het denken hierover is niet meer veranderd sinds het industriële tijdperk. Het is hoogtijd dat we de opgelopen achterstand inhalen.

Op de website van Convercent vertelt Hamel aan Jeffrey Davis hoe we dat zouden kunnen doen. Bovenaan zijn lijst van wensen staat een volledige herziening van ethiek en waarden in de zakenwereld die de laatste jaren geteisterd wordt door principeloze CEO’s die roekeloos nieuwe records leken te vestigen op het punt van eogocentrische onverantwoordelijkheid: “Grote bedrijven behoren vandaag tot de minst betrouwbare instituties in de maatschappij. Nu het vertrouwen is weggeëbd, is de druk van regelgeving op de zakenwereld groter geworden. Om deze trend te keren, is er niets anders nodig dan een morele renaissance in de zakenwereld. Belanghebbenden zijn het niet altijd met elkaar eens, maar op een punt zijn ze dat wel: waarden doen er meer toe dan ooit”.
Om te ontdekken hoe zo’n “morele renaissance” eruit zou kunnen zien in de praktijk, ging Hamel om de tafel zitten met collega’s van The Company Ethicist*).

Zonder ethisch fundament zal het kapitalisme zichzelf van binnenuit vernietigen

De geschiedenis leert dat mensen altijd hebben begrepen dat een vrije markt niet kon bestaan zonder moraliteit en een stevig ethisch fundament. Zonder ethiek vervalt kapitalisme tot louter eigenbelang. Het gevolg is al gauw regelgeving door de overheid die haar burgers wil beschermen tegen de excessen van het kapitalisme.
Vandaag zijn macht en invloed van bedrijven groter dan ooit. Hun beslissingen hebben grotere gevolgen. Als je een dergelijke wereldwijde economische macht bezit, is het ook nodig een aantal ethische verantwoordelijkheden op je te nemen.
CEO’s denken dat ze straffeloos kunnen handelen, maar oplettende waarnemers van het kapitalisme hebben altijd al begrepen dat zonder een ethisch fundament of ethische verantwoordelijkheid, het kapitalisme zichzelf uiteindelijk van binnenuit zal vernietigen. Of je krijgt uiteindelijk een sterk gereglementeerde staat waarin de dynamiek en het nut van het kapitalisme verloren gaan.

Een morele renaissance wordt steeds urgenter om drie redenen:
1. Grote bedrijven worden wereldwijd almaar machtiger en krijgen steeds meer invloed in ons leven. Denk aan Google, Amazon of Apple. We mogen dus van hen verwachten dat ze zich verantwoordelijk gedragen.
2. Elk wangedrag van een bedrijf wordt meteen bekend, dankzij internet. Alles wordt openbaar. Mensen houden bedrijven aansprakelijk voor wat er gebeurt in de wereld.
3. Ook dankzij internet groeit wereldwijd het ethisch besef dat bedrijven overal ter wereld dezelfde maatstaven hanteren. Er zijn verschillen in lonen en voorwaarden, maar het milieu opofferen voor winst kan niet meer. Eigen winst kan niet leiden tot andermans ellende. Volgens Hamel bezondigt 99% van de bedrijven zich nog steeds. Ze zijn erop gespitst niet door de wet gepakt te worden en hun reputatie niet te verliezen.

De financiële crisis is een morele crisis

Welke maatstaven hanteert die overige 1% van de bedrijven? Volgens Hamel zijn er verschillende initiatieven. Veel daarvan zijn er voor de sier, maar er zijn er ook die beginnen na te denken over strategieën die goed zijn voor de maatschappij èn voor het bedrijf.
Pessimistisch zijn is momenteel niet moeilijk, gelet op wat er gebeurt in de financiële sector die nog weinig geneigd is de hand in eigen boezem te steken.
Voor Hamel staat het vast dat de financiële crisis een morele crisis is. Je kunt de sector een graaicultuur zonder regels noemen of niet, er is een moreel spel gespeeld waar de menselijke gebreken schril aan het daglicht zijn gekomen.

Renaissance van de bedrijfsethiek

Hamel noemt een aantal punten waarmee een nieuwe start gemaakt kan worden:

1. Helder zijn over de waarden van het bedrijf waarvan de medewerkers zich rekenschap geven. CEO’s, leiders en medewerkers praten over competitie, superioriteit, efficiëntie en leiderschap, maar niet over waarheid en rechtvaardigheid, liefde, eer en schoonheid. Deze fundamentele waarden zijn de kern van onze menselijkheid. Ons streven moet gericht zijn op dat wat goed is voor de mensheid.
2. Welke persoonlijke waarden gaan medewerkers met elkaar delen? Bedoeld worden: eerlijkheid, onpartijdigheid, integriteit en openheid. Mensen voelen zich alleen veilig als de top dergelijke waarden onderschrijft. Zij kunnen dan vrijuit spreken als ze merken dat deze waarden geweld wordt aangedaan. De waarden dienen te worden gelegitimeerd. Noodzakelijk zijn dus een ombudsman of een interne website waar  mensen zich vrij kunnen uiten over ethische dilemma’s op hun werk. Een deugdelijke klokkenluidersregeling zou in elk bedrijf aanwezig moeten zijn.
3. De bedrijven met een ethische verantwoordelijkheid zijn over het algemeen bedrijven die groot respect hebben voor de mens en het individu. Een bedrijf is goed als het zijn werknemers niet als een menselijke bron behandelt maar als een menselijk wezen. Zo’n bedrijf zet medewerkers in hun kracht, deelt informatie met hen, investeert in hen en luistert naar hen. Dat is een bedrijf dat zijn ethische verplichtingen serieus neemt.
Een bedrijf dat zijn eigen werknemers behandelt als een bron of een instrument om mee te produceren, van zo’n bedrijf kan je niet verwachten dat het anderen beter behandelt.

——————————————

*) The Company Ethicist: Putting values and ethics to work for long-term success, zie de website: www.convercent.com (Niet meer beschikbaar op site van Convercent)

Gary Hamel: What Matters Now: Values! door Steve Denning, Forbes, 6 april 2012: www.forbes.com/

Gary Hamel: Why It’s Time for a ‘Moral Renaissance’ for Business, door by Jeffrey Davis, 29 januari 2013 op site van The Company Ethicist. Klik hier. (Niet meer beschikbaar op site van Convercent).

Website Management Lab: https://managementlab.org