Wat denken de ambtenaren zelf over hun rol in de samenleving?

Journalist Lode Vanoost trok met de trein door België om mensen te interviewen die werken ‘voor de overheid’. Beter gezegd: ‘bij de overheid’; mensen die werken in de publieke sector: ambtenaren. Een verslag van de reis is te lezen in zijn boek Tot uw dienst – De zeven zonden van de ambtenaar doorprikt.
Robrecht Vanderbeeken schrijft in een recensie op de site van De wereld morgen, dat het boek ook leest als een trein, rechtdoor en zonder files. De wereld morgen is  een onafhankelijk en niet-commercieel Belgisch mediaplatform voor (burger)journalisten en sociale bewegingen.

Een stevige dosis idealisme

Het boek blijkt een reportage met openhartige getuigenissen van engagement en het bouwen aan een solidaire en democratische samenleving. De ambtenaren vertellen over ‘staatsexamens’, benoemingen en verlofregelingen maar vooral ook over hun eigenlijke werk, bijvoorbeeld het binnen enkele minuten wassen, kammen, tandenpoetsen en aankleden van mensen. In het boek wordt ook de vraag gesteld waarom de afbraak van openbare diensten eigenlijk gelijk staat aan de afbraak van sociale rechten? Verder komen aan de orde de neoliberale shocktherapie en de wereldwijde beweging voor het opnieuw vermaatschappelijken van openbare diensten.

Robrecht Vanderbeeken in zijn recensie: “Via de 67 getuigenissen die Vanoost verzamelde – een symbolisch getal nadat regeringspartijen de pensioenleeftijd optrokken ondanks de verkiezingsbelofte dat niet te doen – ontdekken we hoe mensen die werken in openbare diensten zich desondanks met een stevige dosis idealisme blijven inzetten. Zorgverstrekkers, brandweerlui, loketbedienden, treinbestuurders, wijkagenten, administratieve medewerkers, technici, enzovoort: de diensten die ze aanbieden zorgen ervoor dat we als samenleving zelf onze voorzieningen op een democratische manier kunnen organiseren”.

Publieke waarden

Vanderbeeken vervolgt: “Het gaat hen niet om de winst maar om het realiseren van publieke waarden. In haar nieuwste boek The Value of Everything. Making and Taking in the Global Economy (2018) benadrukte ook de econome Mariana Mazzucato het belang daarvan: we halen ons zoveel miserie op de hals als we onze economie overlaten aan het winstprincipe dat zich net baseert op het onttrekken van waarde. ‘Dan gaat het dividend naar de aandeelhouder, niet naar de mensen’, zoals Vanoost het omschrijft.

In een vorig boek The Entrepreneurial State. Debunking Public vs Private Sector Mythes (2013) toonde Mazzucato al aan dat we het beeld van de logge, bureaucratische, inerte en bemoeizuchtige publieke sector versus de dynamische, innovatieve en competitieve ‘revolutionaire’ private sector compleet moeten bijstellen.
Het omgekeerde is waar: de markt kan niet zonder de overheid. De vraag is volgens Vanoost dus niet of de markt dan wel de overheid in onze dienstverlening moet voorzien. De vraag is of we kwaliteitsvolle en betaalbare dienstverlening voor iedereen willen. Dan botsen we automatisch op het falen van de markt, en komen we bij de overheid uit.

Wie denkt dat een vaste job bij een publieke dienst mensen de drijfveer ontneemt om goed werk te leveren, kampt helaas met een negatief mensbeeld. Alsof we alleen zouden presteren onder dwang? Het tegendeel blijkt uit de gesprekken die Vanoost voerde: eerder dan lui, ambitieloos, of ‘verwend door teveel verlof’ – enkele van de zeven zonden zoals hij het noemt – gaat het om mensen die zich met veel ijver inzetten voor erg nuttige jobs waarvan ze zelf het belang kennen en daaruit ook hun motivatie halen”.

Machtsstrijd

Volgens Vanoost is de aanval op overheidspersoneel politiek van aard. Er is een machtsstrijd gaande van het algemeen belang versus het winstbejag van private belangen. De bestaansredenen van private bedrijven worden vrijwel nooit in twijfel getrokken. Daarentegen zijn de openbare diensten de laatste dertig jaar het mikpunt van vooringenomen men meningen en karikaturen.
Vanoost wijst erop dat heel wat onderzoek, waaronder studies van het Internationale Monetaire Fonds (IMF) en de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) het grote belang van vakbonden van openbare diensten benadrukt.

Lees de hele recensie van Robrecht Vanderbeeken: Tot uw dienst: een ode aan publieke waarden, De wereld morgen, 25 februari 2019: www.dewereldmorgen.be

Tot uw dienst is uitgegeven bij EPO: www.epo.be/nl/boeken/9789462671546/tot-uw-dienst