Hoe ga je om met kritiek? Peter Olsthoorn geeft in zijn artikel in het weekblad  Intermediair vijf tips hoe we dat kunnen doen:

– Sta er open voor, ook zonder het te organiseren
– Reageer niet emotioneel, neem het niet persoonlijk
– Onderdruk de negatieve eerste reactie ‘nietes’
– Vraag de criticaster om uitleg en duiding
– Verplaats je in de criticaster

‘Tegenspraak organiseren’ heette vroeger gewoon ‘om kritiek vragen’. Het vergt lef en zelfinzicht, maar is cruciaal voor het succes van een organisatie. Bovendien draagt tegenspraak sterk bij aan betrokkenheid.
De zogenaamde ‘advocaat van de duivel’ is een advocaat die echt heeft bestaan in het Vaticaan. Paus Sixtus V benoemde hem in 1587 om voorstellen voor heilig te verklaren personen onder vuur te nemen. In 1982 ontsloeg paus Johannes Paulus II de advocaat van de duivel. De paus ging voortaan zelf heiligverklaren.
Peter van Lonkhuyzen voert dit feit op in zijn boek Tegenspraak – Hoe je beter wordt van dwarsliggers (2015). Waar gaat het over? Over de gevolgen van diepgewortelde menselijke eigenschappen zoals ijdelheid, of een mooier woord nog: hoogmoed. Plus hebzucht, afgunst, argwaan; al die onhebbelijkheden die ons aanzetten tot verkeerd gedrag.

We kennen ze uit het nieuws, types als Eric Staal van Vestia, bokser Mike Tyson, Cees van der Hoeven van Ahold, Fred Goodwin die ABN AMRO kocht met de Royal Bank of Scotland en politici als Erdogan en Thatcher. Macht corrumpeert, tenzij je openstaat voor kritiek. Dat gaat echter niet zo makkelijk. Zo heb je mensen die wel weten dat ze tegenspraak nodig hebben, maar die kritiek met smoesjes uit de weg gaan. Erger nog zijn de totaalweigeraars, die met de neus in de lucht zeker zijn van de vruchten van hun eigen talent. Tegenspraak is voor hen ‘geitenwollensokkenpraat’.

Nee, dan de tegenspraakzoekers. “Degenen die een weerwoord zoeken en er ook nog goed mee om weten te gaan. Die mensen bestaan in het wild en ik heb ze zelfs gesproken”, schrijft Van Lonkhuyzen. Maar vergeet hij niet een groeiende categorie? Degenen die, min of meer gedwongen door maatschappij, directies en toezichthouders wel tegenspraak dulden, maar die informatie vervolgens wegkieperen? Volgens Van Lonkhuyzen behoren zij ook tot de excuustruzen: “Ze staan wel open voor kritiek, maar als puntje bij paaltje komt, willen of kunnen ze hun gedrag niet aanpassen”.

Tegenspraak draagt bij aan betrokkenheid

Een mooi voorbeeld van zulke types vinden we in de leerzame evaluatie door het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC), onderdeel van het Ministerie van Justitie, van de Schiedammer Parkmoord en de Puttense Moordzaak, twee van Nederlands grootste justitiële missers. Voor politie en het Openbaar Ministerie zijn na die missers twee programma’s opgezet met als doel tunnelvisie voorkomen door het organiseren van tegenspraak. Opsporingsteams moeten hun beslissingen vastleggen in een ‘afsprakenjournaal’ en moeten leren werken met hypothesen en scenario’s, en tegenargumenten bedenken. In dit geval vooral ontlastend bewijs zwaar laten wegen.
De speurders moeten ook mensen van buiten de zaak laten komen die kritische vragen stellen. Dit heeft zeker resultaat. De WODC-onderzoekers noteren echter ook: “Toch worden door sommigen ook twijfels geuit of de cultuur op de werkvloer inmiddels zodanig is dat reflectie binnen het team altijd geborgd is en er voldoende voorwaarden aanwezig zijn om tunnelvisie te voorkomen”.
Bij twee van de drie onderzochte politie-eenheden werd louter in ‘uitzonderlijke gevallen’ tegenspraak georganiseerd. En steeds vrijblijvender. Agenten klaagden dat er te veel nadruk op tegenspraak lag, dat dit vertraging veroorzaakte, stroperige besluitvorming en risicomijding.

Het blijkt niet makkelijk adequaat tegenspraak te organiseren. Net zoals lef tonen niet altijd tot een goed resultaat leidt en verkeerd kan uitpakken zoals in het geval van de zaak Tuitjenhorn. Door tegenspraak werd een arts ten onrechte gekapitteld voor de dood van een terminale patiënt, waarna hij zelfmoord pleegde.

Toch is het zo, besluit Olsthoorn, dat openheid en debat uiteindelijk tot betere besluiten leiden met meer draagvlak en een prettigere cultuur. Tegenspraak draagt bij aan meer betrokkenheid.

De noodzaak van tegenspraak, door Peter Olsthoorn,
Intermediair, 7 juli 2016: www.intermediair.nl/persoonlijke-groei/competenties/de-noodzaak-van-tegenspraak

Zie ook de video Tegenspraak geven en incasseren,
met Aart G. Broek: https://beroepseer.nl