Van ‘homo economicus’ naar de samenwerkende mens

In aflevering twee van de debatserie Nieuwe werkelijkheid reflecteert hoogleraar wijsbegeerte Gabriël van den Brink met journalist Bas Mesters op een andere manier van samenwerking, We dienen te beseffen dat we geen homo economicus zijn. De mens is een sociaal wezen en maakt deel uit van een gemeenschap.

De neoliberale droom ligt in duigen. De politieke klasse van rechts tot links heeft het neoliberale gedachtegoed met behulp van beleid opgelegd aan de samenleving. De nadruk verschoof daardoor ook bij de overheid van het ondersteunen van arbeid naar meer oriëntatie op kapitaal, naar marktwerking in de publieke sector, en naar een bedrijfsmatige aansturing van publieke instellingen.

Gevangen in het frame van neoliberalisme hebben bestuurlijke elites de menselijke behoefte aan meer gezamenlijkheid en wederkerigheid onderschat. Veel mensen op de werkvloer hebben hierdoor inmiddels last van ‘beroepszeer’. Men ervaart spanning tussen de eigen sociale en ideële doelen enerzijds en de taken en opdrachten waarop de chef hen afrekent anderzijds. Dat leidt tot frustratie. Men wil meer voldoening uit werk halen, gehoord worden. Voor velen is dat belangrijker dan meer loon. Hetzelfde geldt in de publieke ruimte. Ook daar toont de Nederlander zich meer als een solidair wezen dan de bestuurlijke klasse lijkt te kunnen geloven. Nederlanders geven bijvoorbeeld veel aan goede doelen.

Herwaardering coöperatieve werkwijzen

Een uitweg ligt volgens Van den Brink in de herwaardering van coöperatieve werkwijzen: ondernemers en gemeenschap die elkaar de hand reiken. Politici die andersdenkenden serieus nemen. Door de eeuwen heen vormde deze coöperatie het DNA van het Europese continent: Het wordt tijd dat Europa zijn eigen wijsheid weer waardeert en afscheid neemt van de verheerlijking van competitie en top-down management.

Gabriël van den Brink was tot 2016 hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg en werkt sindsdien als hoogleraar wijsbegeerte bij Centrum Èthos aan de Vrije Universiteit. Kenmerkend is dat hij empirisch onderzoek en filosofisch nadenken over de meer algemene vragen van het leven combineert.
Van den Brink schreef het boek Ruw ontwaken uit een neoliberale droom En de eigenheid van het Europese continent (2020).

Meer info over sociaal lab Tussenruimte en debatserie De nieuwe werkelijkheid: www.emma.nl/tussenruimte (Niet meer beschikbaar).

Hieronder video De Tussenruimte: Gabriël van den Brink – Een coöperatieve toekomst? Hoe dan? met suggesties en adviezen voor het inrichten van een samenwerkende gemeenschap (november 2020).