Minister Opstelten van Veiligheid en Justitie wil reisgegevens van Nederlandse burgers opslaan in een database. Hij maakte op 7 november 2013 in een brief aan de Tweede Kamer bekend dat hij plannen wil uitwerken “om op korte termijn de mogelijkheden om reisgegevens te kunnen gebruiken uit te breiden”, met als doel jihadisten te kunnen opsporen. “Opslaan gebeurt al in veel landen”, reageerde de minister sussend op kritische vragen hierover.

Op Twitter regende het andere commentaren. Zijn we bezig een totalitaire staat, politiestaat of surveillance-staat op te bouwen? Het verzamelen en verhandelen van persoonlijke gegevens door de overheid en het bedrijfsleven lijkt geen grenzen te kennen, zoals bleek in België in september 2013 waar gemeenten adresgegevens van hun inwoners aan commerciële bedrijven hebben verkocht.

Volgens Mikko Hypponen verandert surveilleren en het verzamelen van gegevens de geschiedenis. Een voorbeeld is de Amerikaanse Republikeinse president Richard Nixon die in de jaren zeventig afluisterapparatuur liet plaatsen in het hoofdkantoor van de politieke tegenstander, de Democratische partij.
Hypponen is een Finse expert in internetbeveiliging en mede-oprichter van antivirusbedrijf F-Secure. Hij refereerde aan Nixon in zijn TEDx lezing*) in Brussel over schending van het vertrouwen van de wereld door grootschalige spionagepraktijken op internet door de Amerikaanse geheime dienst NSA. Het door de NSA wereldwijd in de gaten houden van online communicatie door middel van het programma PRISM werd openbaar gemaakt door systeembeheerder Edward Snowden in juni 2013, met als gevolg dat de hele wereld nu op de hoogte is.

De twee grootste uitvindingen van onze tijd zijn stukken gereedschap van de overheid geworden

Hypponen citeerde ook de reactie van de president van Brazilië, Dilma Roussef, die het doelwit is geweest van afluisteren. Volgens haar kan er “geen echte vrijheid van meningsuiting zijn als er geen recht op privacy meer is”. Zonder privacy kan er ook geen sprake zijn van een “effectieve democratie”. Privacy is de hoeksteen van de samenleving.
Iemand vroeg Hypponen waar hij zich zo druk om maakte. Verzond hij naaktfoto’s? Had hij soms iets te verbergen? Zijn reactie: “Wat ik verstuur, gaat niemand wat aan, ook de regering niet. Het gaat om privacy en over privacy valt niet te onderhandelen. Privacy zou in alle door ons gebruikte systemen moeten worden ingebouwd”.
Binnenkort wordt er een kolossaal nieuw NSA datacentrum geopend met een supercomputer en opslagplaats in de Amerikaanse staat Utah, dat een oppervlakte beslaat van vijf grote Ikea-vestigingen.

Hypponen stelt voor dat Europa en andere landen zich gaan toeleggen op vrije, open source veiligheidssystemen om surveillances van organisaties als NSA te omzeilen. Een Europees land kan ermee beginnen en een kleine rimpeling in het water veroorzaken. Rimpelingen worden lange golven, samengesteld uit open source systemen. Het uiteindelijke effect daarvan is dat een krachtige golf ons zal optillen, tot hoog boven de surveillance-staat.
De twee grootste uitvindingen van onze tijd zijn stukken gereedschap van de overheid geworden waarmee ze ons bespiedt: internet en de mobiele telefoon, aldus Hypponen. Het wordt tijd dat de burger daar verandering in brengt.

Vervagen van scheidslijn tussen publiek en privé en het toenemende wantrouwen

Nu de scheidslijn tussen publiek en privé steeds meer begint te vervagen, rijst de vraag wat voor rol er nog is weggelegd voor het beroepsgeheim of de geheimhoudingsplicht van artsen, apothekers, advocaten, maatschappelijk werkers, politieagenten, journalisten, leerkrachten, ambtenaren en werknemers in fabrieken en organisaties die omgaan met vertrouwelijke en gevoelige informatie. Wat stelt vertrouwelijkheid nog voor als personeel van organisaties toegang krijgt tot steeds meer gegevens van alles en iedereen? We zijn nauwelijks begonnen met daarover na te denken en lopen met wetgeving achter de feiten aan.

Ondermijning van de scheiding tussen publiek en privé ondergraaft het vertrouwen in het publieke imago van de politiek, en daarmee uiteindelijk van de politiek zelf. Dat is wel gebleken uit reacties op het voornemen van minister Opstelten. De noodzaak van afluisteren, observeren, bespioneren en analyseren van de hele bevolking om een x-aantal terroristen te traceren is niet aangetoond. Het wettelijk mogelijk maken van het bewaren en verder verwerken van steeds meer gegevens moèt ter discussie worden gesteld, nu het nog kan. Of niet?
Op 9 november 2013 werd bekend dat De Nederlandse inlichtingendiensten systemen hebben besteld om net als de Amerikaanse NSA grootschalig telefoon- en internetverkeer op te kunnen vangen en verwerken, hoewel dat nog grotendeels onwettig is. Volgens de toezichthouder op de diensten, de CTIVD, is de wet achterhaald.

Een gepensioneerde spion in Engeland heeft eens opgemerkt dat hij bij aanvang van zijn carrière dacht dat hij een goed patriot was door te gaan spioneren voor het vaderland. Maar, zei hij, terwijl ik dacht bij te dragen aan het voorkomen van narigheid en het oplossen van problemen, is me allengs gebleken dat het spioneren zelf tot onderdeel is geworden van de oorzaak van problemen.

Mikko Hypponen: How the NSA betrayed the world’s trust – time to act, TEDxTalk op video, oktober 2013. Met Engelse ondertiteling.
Er is tevens een transcriptie in het Engels beschikbaar. Open rechts onder afbeelding het menu Show transcript, en klik op English, of op een andere taal op site:
https://www.ted.com/talks/mikko_hypponen_how_the_nsa_betrayed_the_world_s_trust_time_to_act/transcript
Duur video: 19 minuten.

*) Meer info over TEDx-lezingen en conferenties: www.ted.com

Aanbevolen: Privacydebat is nuttig, maar Snowdens actie deugt niet? door Tijmen Wisman, voorzitter van het Platform Bescherming Burgerrechten, 4 november 2013: http://platformburgerrechten.nl/2013/11/04/privacydebat-is-nuttig-maar-snowdens-actie-deugt-niet/ (Niet meer beschikbaar)