Gabriël van den Brink in radioprogramma over zijn nieuwe boek en de twee grondmodellen van leiderschap

2024 was een belangrijk jaar voor de democratie in de wereld. In Nederland, de Verenigde Staten en talloze andere landen werden nieuwe leiders gekozen. Het is inmiddels duidelijk dat burgers hebben gekozen voor een ander geluid. Aan welke vraag beantwoordden deze nieuwe leiders? Hoe zal het ze vergaan in het centrum van de macht? En hoe zullen zij de geluiden van het burgerlijk onbehagen beantwoorden?

Voor het wekelijkse radioprogramma op zaterdagmiddag Dr. Kelder & co is Gabriël van den Brink uitgenodigd voor de uitzending van 1 februari 202 om te komen praten over zijn nieuwe boek De actualiteit van het archaïsche, uitgegeven bij Prometheus. Van den Brink is gasthoogleraar wijsbegeerte bij Centrum Ethos aan de Vrije Universiteit. Voordien was hij lector aan de politieacademie in Apeldoorn en van 2006 tot 2015 hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg.

Op verzoek van Jort Kelder leest Van den Brink aan het begin van de uitzending een sleutelpassage over leiderschap uit zijn boek voor:

“Zo nodig riep de leider alle mannen uit Tembeland bijeen om in zijn huis te vergaderen. Eerst bedankte hij de gasten voor hun komst, hij noemde kort de reden voor het overleg, en vervolgens deed hij er het zwijgen toe Daarna kon iedereen het woord voeren. Medicijnman, krijger, arbeider, winkelier, etc. Sprekers werden niet onderbroken en het beraad nam uren in beslag. Men gaf vrijelijk zijn mening en dat ging door tot consensus was bereikt. Die kon trouwens ook inhouden dat men van mening kon verschillen zodat nader overleg geboden was. De leider sprak pas tegen zonsondergang. Aan hem de taak een samenvatting te geven van alles wat was gezegd en dat om te zetten in een beslissing die breed gedragen werd.
In zijn autobiografie vertelt Nelson Mandela dat zijn politieke leven sterk werd bepaald doordat hij als jongeman kon waarnemen hoe democratisch leiderschap werkte“.

Na voorlezing van de passage legt Van den Brink uit dat leiderschap twee grondmodellen kent: democratisch leiderschap en autocratisch leiderschap. Er zijn alle mogelijke varianten maar er is een wezenlijk verschil:

“Mijn conclusie na onderzoek van twee miljoen jaar menselijke evolutie is dat wij naar democratisch leiderschap neigen. Dat waarderen wij het meest. Dat is heel oud, bijna twee miljoen jaar oud. Pas heel recent, tienduizend jaar en nog wat korter, zijn wij meer autocratische vormen van leiderschap gaan kennen en soms waarderen. Wij kiezen vooral autocratisch leiderschap als de tijden onzeker zijn. Maar van huis uit liever een democratisch model zoals Mandela hier schetst”.

In tijden van onzekerheid of in tijden van heel snelle veranderingen, als je van buitenaf bedreigd wordt door een vijand of een vermeende vijand, vervolgt Van den Brink, wordt de gemeenschap – en dat is ook zeer oud – als het ware even één. En dan komt er een soort leider die alle macht tijdelijk in handen krijgt om dat conflict aan te gaan. “Die vorm van autocratie ligt als het ware klaar voor als het nodig is. Wij leven in een tijd waarin we, overal in het Westen, worden geconfronteerd met autocratische leiders – tot mijn spijt moet ik zeggen (maar dat doet er niet toe) – en de vraag is nu: Waarom gebeurt dit? Dat heeft alles te maken met de enorm snelle veranderingen die zich in de wereld en ook in onszelf voltrekken”.

Een heel belangrijke boodschap

Van den Brink: “We zitten in een wereld van digitalisering en dat zet, als sommigen hun zin krijgen, in de komende eeuw fors door. Allemaal hartstikke handig, ik doe het zelf ook, maar wat is nu het probleem met digitalisering? Je raakt je lichaam kwijt. En wij zijn dus als zoogdieren, en trouwens überhaupt als dieren, op ons lichaam aangewezen En mijn boek laat zien, en dat vind ik een heel belangrijke boodschap, dat alles wat wij als mensen doen, denken, waarnemen, voelen, kunst, spreken, geloven, ritueel, paren, vechten, allemaal hele sterke lichamelijke componenten zijn. Dat lichaam doet altijd mee.
Wat wordt er van de mens, als je dat digitaliseert? Nou, er gebeurt iets raars met mensen en de jeugd lijdt daar al onder.
Dat wil zeggen, er is een groot verschil tussen een vriendschap fysiek beleven, lichamelijk, met mensen die je echt een hand geeft, omarmt, of desnoods mee vecht, of dat zien op een plaatje. Dat is een wereld van verschil, en wat mij zorgen baart is dat met de voorstanders van digitalisering dit verschil onderschat wordt, alsof dat lichaam er niet toe doet. Maar dat is een vergissing, wij zijn ook lichamelijke wezens”.

Luister verder naar Gabriël van den Brink in het NPO-radioprogramma Kelder & Co, 1 februari 2025. Fragment Een nieuwe elite duurt 15 min. Klik hier