“Het kost heel wat ervaring om te leren voor andere mensen te zorgen”, aldus Barry Schwartz. Met hartstocht doet hij een beroep op ons in zijn lezing Over onze verloren wijsheid op een TED-conferentie^*) om onze aandacht te richten op “praktische wijsheid” als antidotum voor een maatschappij die op het gebied van wet- en regelgeving en bureaucratie aan het doldraaien is.

Zijn lezing begint met het opnoemen van een lijstje werkzaamheden van een schoonmaker in een ziekenhuis. Wat opvalt in de lijst is dat het wezenlijkste ontbreekt: het menselijk contact. Immers, toen schoonmaker Mike tijdens een interview werd gevraagd wat zijn werk inhield, antwoordde hij dat hij het dweilen van de vloer had onderbroken toen hij merkte dat de heer Jones zijn bed was uitgegaan om wat te oefenen met  lopen door de gang.
Schoonmaker Mike is een mens die de morele vaardigheid heeft om zelf te ontdekken wat “goed doen” betekent, iets doen in het belang van een  ander. Hij is wijs omdat hij weet wanneer er van werktaken of van regels moet worden afgeweken. Een wijs mens weet te improviseren.
Uit interviews met andere schoonmakers en met technici en verpleegsters van het ziekenhuis bleek dat vriendelijkheid, zorg en inlevingsvermogen onderdeel zijn van hun werkzaamheden, maar over het omgaan met mensen wordt met geen woord gerept in hun taakomschrijving.

Een ander voorbeeld van Schwartz laat zien hoe misplaatst toepassen van regels door een beveiliger, de politie, een maatschappelijke instelling en een rechter kan leiden tot een reeks desastreuze handelingen waarvan je  nauwelijks kunt geloven dat ze echt gebeurd zijn. Het is een voorbeeld van het blind (op)volgen van regels, het tegendeel van praktische wijsheid.
Aan het slot van zijn lezing vertelt Schwartz hoe wij door regels en stimuleringsmaatregelen in onze maatschappij verwikkeld zijn geraakt in een oorlog om de wijsheid.

Regels en stimuleringsmaatregelen mogen werken op de korte termijn, op de lange termijn creëren ze een neerwaartse spiraal. Morele vaardigheden verdwijnen als er teveel regels op ons worden losgelaten. Improviseren en leren van onze fouten doen er dan niet meer toe. Onze morele wil wordt ondermijnd door buitensporige bonussen, ze doven ons verlangen om het goede te doen.
Hoe regels beroep en vaardigheid kunnen ondermijnen laat het voorbeeld zien van het strikte, tot in details voorgeschreven onderwijsprogramma van een kleuterschool in Chicago. Alle leraren op alle kleuterscholen in de stad zijn verplicht dezelfde leerstof met alle kinderen op dezelfde dag te behandelen. Elke leraar moet volgens de handleiding op dezelfde manier hetzelfde doen.
Schwartz zegt er overigens wel bij dat we regels nodig hebben, maar teveel regels verdringen onze talenten en vaardigheden. Ze werken averechts.
Met wat voor bonus beloon je iemand inlevingsvermogen?
Praktische wijsheid kan helpen onze wereld opnieuw op te bouwen. Het eerste wat we kunnen doen is de vaak gebezigde uitspraak “Ik doe het niet graag, maar ik moet de regels toepassen” naar de prullenbak verwijzen.  Een wijs mens weet wanneer er van de regels moet worden afgeweken.

Barry Schwartz (1946) is een Amerikaanse psycholoog en leraar op het Schwarthmore College, Pennsylvania. Hij bestudeert de relatie tussen economie en psychologie en biedt ons een onthullend kijkje in onze moderne maatschappij.
Van zijn hand verscheen een aantal boeken, in 2010 Practical wisdom – the right way to do the right thing, dat hij schreef met Kenneth Sharpe. Het cultiveren van wijsheid is niet alleen goed voor de maatschapij, maar is de sleutel tot ons geluk. Wijsheid is niet iets dat we “behoren te hebben”. We willen wijs worden om te te kunnen bloeien in het leven.
Een ander boek is The Paradox of choice – Why more is less (2004) waarin Schwartz de vraag stelt waarom mensen in een maatschappij van overvloed en meer vrijheid en keuze dan ooit tevoren, schijnen te lijden aan een bijna epidemische vorm van depressie? Er is altijd gezegd dat meer keuzevrijheid een groot goed is, maar Schwartz beweert het tegendeel. Veelheid en  keuzevrijheid maken ons juist ongelukkig.

^*) Meer info over TED-conferenties: www.ted.com/about/our-organization/history-of-ted

Our loss of wisdom (februari 2009) is ondertiteld in het Nederlands. Duur 20 min.