Tijn Elferink van het tijdschrift Arts in spe interviewde Thijs Jansen en Corné van der Meulen van Stichting Beroepseer over het onderzoek naar defensieve zorgverlening dat gehouden werd onder bijna 1.200 zorgverleners. Het onderzoek werd uitgevoerd door Stichting Beroepseer in opdracht van de ledenorganisatie voor zorgverleners VvAa. Het is het grootste onderzoek naar defensieve zorgverlening (defensive medicine) in Nederland ooit.
Het onderzoek gaat over het feit dat veel medici en paramedici andere zorg leveren dan zij volgens hun beroepseer nodig achten. Vier op de vijf zorgverleners doen dat soms uit angst voor claims en door druk van externe partijen Ze doen af en toe water bij de wijn wat de kwaliteit niet ten goede komt. Volgens Thijs Jansen dreigt ook in Nederland een claimcultuur. Hij pleit voor meer aandacht voor de druk van patiënten en anderen in de artsenopleiding.

Het leveren van andere zorg dan zorgverleners nodig vinden, kan voortkomen uit druk van patiënten of familieleden, maar ook bijvoorbeeld vanuit zorgverzekeraars of zelfs de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). Uit het onderzoek bleek dat bijna tweederde grote tot zeer grote druk van zorgverzekeraars ervaart. Ongeveer een kwart ervaart dergelijke druk van de familie van de patiënt en meer dan een vijfde van de patiënt zelf. “Dit is een eerste röntgenfoto”, legt Jansen uit, maar wel eentje van een behoorlijk representatieve groep”.

Corné van der Meulen vult aan: “Dat er na enkele dagen al meer dan negenhonderd respondenten aan het onderzoek hadden deelgenomen, beschouw ik als indicatie dat het thema leeft. Zorgprofessionals zijn van oudsher een lastige groep om te enquêteren en de afgelopen jaren is dat alleen maar moeilijker geworden. De hoge respons gaf ons het gevoel dat het thema op de achtergrond onder veel zorgverleners leeft”.

Huisartsen
Met name huisartsen gaven aan relatief vaak anders te handelen onder druk van de patiënt of van derden. Bijna alle geënquêteerden (97%) stellen dit weleens te doen. Voor tandartsen lag dit percentage het laagst (maar nog altijd 71%). Of dit anders handelen voornamelijk voortkwam uit druk van de patiënt of van derden verschilde per beroepsgroep. De hoge percentages betekenen niet per definitie dat zorgverleners aan de lopende band defensief handelen, legt Van der Meulen uit: “Wij hebben in dit onderzoek gevraagd of men weleens anders handelt. Dat kan bijvoorbeeld ook één keer per jaar zijn. Dat neemt echter niet weg dat defensieve zorgverlening blijkt te spelen onder zorgverleners”.

De angst voor claims dwingt ook in Nederland zorgverleners tot het nemen van besluiten waar ze als professional niet helemaal achter staan. Een derde van de zorgverleners geeft aan dat het voorkómen van juridische of financiële claims een reden is om defensieve zorg te verlenen. Met name medisch specialisten geven aan dat dit een motief is om anders dan professioneel optimaal te handelen. Van der Meulen nuanceert dat de angst voor claims niet de hoofdreden is om anders te handelen: “De meeste zorgverleners die weleens anders handelen, zeggen dit toch vooral te doen om de patiënt het gevoel te geven dat het maximale is gedaan”.

Claimcultuur
Jansen noemt een veelgehoord voorbeeld: We hebben van huisartsen gehoord dat zij met regelmaat patiënten doorverwijzen naar de radioloog voor foto’s die zij helemaal niet nodig achten. Dat staat dan zelfs op de aanvraag: ‘dit is alleen om de patiënt gerust te stellen’.
Wat kunnen we hiertegen doen? Volgens Jansen kan de sector zich weren door te zorgen dat je met elkaar de kwaliteitsnormen altijd scherp voor ogen houdt en elkaar daarop aanspreekt. De kwalitatief hoogstaande Nederlandse gezondheidszorg is gebaat bij autonoom handelende, zelfbewuste dokters.

Jansen pleit ervoor in de medische opleidingen actief aandacht te besteden aan defensieve zorgverlening.: “Wij zien in onze resultaten dat bijvoorbeeld artsen in opleiding nog veel meer druk ervaren van patiënten of familieleden dan gewone artsen”. Van de artsen in opleiding ervaart 46 procent veel of zeer veel druk; bijna het dubbele van het gemiddelde: “Artsen in opleiding zijn vaak jonger en minder ervaren en weten nog niet goed hoe ze met die druk moeten omgaan”.

Lees het hele interview met Thijs Jansen en Corné van der Meulen, door Tijn Elferink: ‘Defensieve geneeskunde hoort in de opleiding’, Arts in spe,  nr. 2 – 31 mei 2016: www.artsinspe.nl

Patiëntenbelang onder druk door spagaat zorgverlener, Blogs Beroepseer, 29 maart 2016: https://beroepseer.nl

Defensieve zorgverlening, rapportage over onderzoek naar defensieve zorgverlening in Nederland, door Stichting Beroepseer, 63 p., 2016: https://beroepseer.nl