Dirk De Wachter en het vreedzame verzet tegen een kille prestatiemaatschappij: Engagez-vous!

Gesprekken met de Vlaamse psychiater en psychotherapeut Dirk De Wachter worden door het publiek immer “boeiend, leerzaam en educatief” genoemd. Net zoals de gesprekken met zijn collega Paul Verhaeghe is De Wachter het boegbeeld geworden van het vreedzame verzet tegen een kille prestatiesamenleving. In een interview met Bieke Purnelle van De wereld morgen zegt De Wachter dat “steeds meer mensen voelen dat er iets niet klopt”. Zijn remedie tegen dit onbestemde gevoel is: Engagez-vous! Engageer u! Raak betrokken!

Dirk De Wachter is diensthoofd systeem- en gezinstherapie aan het Universitair Psychiatrisch Centrum van de KU Leuven. Daarnaast is hij opleider en supervisor in de gezinstherapie in diverse centra in binnen- en buitenland. Sinds het verschijnen van zijn boek Borderline times, waarin hij borderline niet als een individueel, maar als een maatschappelijk ziektebeeld schetst, is hij amper uit de media weg te slaan.

Er is weinig fundamentele maatschappijkritiek

Op de vraag hoe hij het succes en de weerklank van wat hij en Paul Verhaeghe schrijven, verklaart, antwoord hij: “Paul (Verhaeghe) en ik zijn compagnons de route. Hij wees me er ooit op dat ik hem wel vaak citeerde. ‘Maar Paul, dat is omdat er niemand anders is’, zei ik hem. Wij zijn randfenomenen. Zoals jullie dat zijn in de media. Er is weinig fundamentele maatschappijkritiek. De meeste kritiek wordt dan nog gedragen door hulpverleners. In Nederland zie je dat al een hele tijd, dat de hulpverlening fundamentele problemen aankaart. Dat is toch opmerkelijk?

Ik zie een onderstroom van jonge mensen die zich vragen stellen, dingen herkennen in wat ik schrijf, problemen benoemd zien. Mensen die nadenken over hun carrière, hun relatie, hun leven,… die voelen dat er iets niet klopt. Al moet ik voorzichtig zijn met het woord ‘onderstroom’. Het is een beladen woord geworden.
Ik onderscheid twee constante levensdriften of energiestromen: Thanatos heet klassiek de doodsdrift, maar je kan er ook het verlangen naar rust en stabiliteit en lezen. Eros staat voor de lust, maar ook de liefde, de barmhartigheid, het zorgen voor elkaar. Tussen deze krachten heerst een broos evenwicht. Aan die onderstroom van zorg en barmhartigheid moeten we terug een stem geven”.

De Wachter is best hoopvol, zegt hij, ondanks het ontnuchterende beeld dat hij van de samenleving schetst. Daarin is het ieder voor zich: “Ik ben eigenlijk inderdaad best hoopvol, hoe kritisch ik me ook uitlaat over de cultuur. Cultuurkritiek staat niet gelijk aan cultuurpessimisme. Net die onderstroom die beweging van mensen die dingen in vraag durven stellen moet ons hoopvol stemmen. Engagement is per definitie hoopvol. Zonder hoop geen engagement”.

De rol van kunst en cultuur

Bieke Purnelle: U besteedt veel aandacht aan de rol van kunst en cultuur in uw boeken. Toevallig in tijden waarin die onder vuur liggen en zich voortdurend lijken te moeten bewijzen.
De Wachter: “Kan kunst de wereld redden? Volmondig ja. Ook kunst kan de wereld redden, met de nadruk op ‘ook’. De kunsten zijn geen eiland. Ze bestaan bij gratie van de wereld, de samenleving. De wereld definieert de kunsten. Maar engagement in de kunst kan ook doorslaan. Al te geëngageerde kunst, kunst die een stellige boodschap vertolkt is propaganda, geen kunst. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de nazikunst. De kunstenaar moet blijven vragen stellen… Het is niet zozeer wat je doet, maar hoe je dingen doet die ze betekenis geeft.

Kunstenaars zijn visionairen, zij voelen dingen aan die de rest van de wereld (nog) niet ziet. Zij zijn perfect geplaatst om onze ogen te openen voor wat we doorgaans negeren”.

Bieke Purnelle: Dat klinkt alweer als een pleidooi voor engagement, ook in de kunsten.
De Wachter: “Engagez-vous! Er heerst een sfeer van gelatenheid. ‘Alles gaat toch goed, dus zeur niet zo’. Daartegenover wil ik engagement stellen. Mensen hebben blinde vlekken die ze liefst negeren. Oplossingen moeten altijd van de anderen komen. Maar wanneer alles politiek gestuurd wordt, dan gaat het mis. Je hebt een kader nodig, maar de invulling moet van ons komen, van de mensen. En dat kader moet onzichtbaar zijn en mensen tot hun recht laten komen. Heel wat actuele kaders staan net in de weg van mensen en van hun engagement”.

Er is dus werk aan de winkel, wat De Wachter betreft. Jezelf engageren en je niet van de wijs laten brengen door ‘het systeem’ en ‘de structuren’. Structuren zijn immers geen anonieme entiteiten en ze zijn niet van ‘de anderen’. We zijn allemaal verantwoordelijk.

Lees het hele interview: Dirk De Wachter: “Steeds meer mensen voelen dat er iets niet klopt”, door Bieke Purnelle, De wereld morgen, 5 mei 2016: www.dewereldmorgen.be

DeWereldMorgen.be is een gratis nieuwswebsite die eigenzinnige visies op en dieper gravende analyses van de actualiteit biedt en onderwerpen aanboort die buiten de grenzen van de reguliere media vallen, maar die evenzeer relevant zijn of leven in de publieke ruimte.