Vrijwillige slaven, essay door Thijs Jansen

Het thema van het eerste, in maart 2013 verschenen nummer van het geheel vernieuwde Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken is de professional. Wie houdt er nog van de professional? staat er op het omslag.

Thijs Jansen schreef een essay voor dit nummer onder de titel Vrijwillige slaven. Daarin blikt hij terug op de lancering van het boek Beroepszeer: “In 2005 publiceerden Gabriël van den Brink, Dorien Pessers en ik Beroepszeer. Waarom Nederland niet goed werkt. Dit boek luidde de noodklok over de arbeidsomstandigheden van de ‘frontsoldaten’ in de semi-publieke sector, waaronder leraren, verpleegkundigen,sociaal werkers en politieagenten. Het boek sloeg aan: binnen een halfjaar kreeg het vier drukken, en het maakte de tongen en pennen los. Het was duidelijk dat er een snaar was geraakt. Begin 2006 richtte ik daarom samen met Alexandrien van der Burgt-Franken de Stichting Beroepseer op, ter gelegenheid van de grote conferentie Van beroepszeer naar beroepseer die we destijds in Den Haag organiseerden. In de afgelopen jaren heeft de stichting zich ingespannen om het thema ‘beroepseer’ hoger op de politieke en maatschappelijke agenda te krijgen. Terugkijkend maak ik hier enkele korte notities over de lessen uit deze periode.”

In zijn terugblik komt Jansen tot de conclusie dat professionals veel te weinig het heft in eigen hand nemen om verbetering aan te brengen in hun situatie. Ze laten zich teveel in de slachtofferrol manoevreren. Wel duiken er geregeld bijzondere professionals op die in hun eigen organisatie of voor hun eigen beroepsgroep hun nek hebben uitgestoken. Zij excelleren in hun werk, maar zijn daarin meestal geslaagd zonder actieve steun van collega’s en van management en bestuur, en vaak zelfs terwijl ze actief werden tegengewerkt. Ze staan er in hun organisatie doorgaans alleen voor. Ze worden echter zelden beloond voor hun inspanningen en worden door hun collega’s met een mengeling van argwaan en jaloezie bekeken. Collega’s weten niet goed raad met deze ‘uitslovers’.
Deze voortrekkers laten zich echter niet van de wijs brengen en weigeren bij de pakken neer te zitten. Ze organiseren steun van buiten, en bewijzen hun waarde voor de organisatie of de beroepsgroep keer op keer. Jansen schrijft dat hij van deze voortrekkers veel heeft geleerd.

Slachtoffergedrag en passief en gelaten over je laten beslissen is een eeuwenoud fenomeen en heeft ooit de treffende naam ‘vrijwillige slavernij’ gekregen: in het in 1548 verschenen Discours de la servitude volontaire (Vertoog over de vrijwillige slavernij) van de destijds 17-jarige Franse classicus en jurist Étienne de la Boétie. Deze noemt drie mechanismen die volgens hem verklaren waarom mensen die lijden onder hun vernederende afhankelijkheidspositie toch niet in verzet komen.
De mechanismen zijn ook nu herkenbaar bij de brede groep professionals die zich liever gedeisd houden.

Lees over de drie mechanismen, eergevoel en vakmanschap in het essay Vrijwillige slaven door Thijs Jansen. Klik hier.

Meer info over het vier keer per jaar in print verschijnende Tijdschrift voor Sociale Vraagstukken op de website van Movisie: http://www.movisie.nl/tsv

klik hier voor kennismaking met de Voortrekkers van de Stichting Beroepseer