Tegenkracht organiseren

Op 24 januari 2012 presenteerde de Raad voor Maatschappelijk Ontwikkeling (RMO) het advies Tegenkracht organiseren – Lessen uit de kredietcrisis.
De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling is de adviesraad van de regering en het parlement op het terrein van participatie van burgers en stabiliteit van de samenleving.

Sinds 2008 zijn de kredietcrisis en de gevolgen daarvan voor de samenleving op talloze plaatsen bediscussieerd. Maar zijn de mechanismen die tot de crisis hebben geleid wel zo uniek? Voor de RMO was dit aanleiding de vraag te stellen in hoeverre werkwijzen die tot de kredietcrisis hebben geleid, ook in de publieke sector aanwezig kunnen zijn.

In dit 151 pagina’s tellende Advies (no 50) worden parallellen getrokken tussen werkwijzen in de financiële sector en domeinen als onderwijs, zorg en welzijn. Niet om eenzelfde soort crisis te voorspellen, maar wel om lessen te kunnen trekken voor de inrichting van publieke domeinen waar maatschappelijke, organisatorische en commerciële doelen hand in hand gaan.
Met drie casussen als voorbeeld, wordt dieper ingegaan op de kredietcrisis zelf – de hypotheekverstrekkingen aan mindervermogenden, het gebruik van risicoprofielen en de toebedeling van bonussen. Nagegaan wordt met welk doel deze instrumenten zijn toegepast en hoe ze gaandeweg perverse effecten zijn gaan vertonen.

Onderzocht wordt ook welke abstracte overeenkomsten er zijn te herkennen tussen de zorgsector en de financiële sector. Als een van de belangrijkste overeenkomsten is genoemd: de positie van grote afhankelijkheid van de zorgvrager (vergelijk: kredietvrager) ten opzichte van de zorgverlener (vergelijk: kredietverlener).
In het hoofdstuk over de zorgsector is geconcludeerd dat de zorgsector, net als de financiële sector, een aantal triggers kent die de complexiteit en transactiegerichtheid van de sector doen toenemen en zodoende de menselijke maat in de sector onder druk zetten.
Zorgproducten zijn moeilijk te kennen, de afhankelijkheid tussen partijen in de zorgsector neemt toe, fusies van ziekenhuizen leiden tot grote instellingen waarbij het belang van de patiënt niet zo zwaar lijkt te wegen als het belang van efficiënte bedrijfsvoering.
De ongelijke (machts)verhouding tussen zorgvrager en zorgverlener lijkt zodoende alleen nog maar ongelijker te worden. De overzichtelijkheid, beheersbaarheid en bestuurbaarheid van de zorgsector komt hiermee onder druk te staan.

Hoofdstuk 3 getiteld Van productief naar pervers: maatschappelijke sectoren, begint met een voorbeeld van hoe interne doelen van een instelling kunnen gaan overheersen.
Doelverschuivingen zijn geen onbekend fenomeen in publieke sectoren. Een sprekend voorbeeld waar onlangs de vinger op is gelegd, is de handelwijze van private gevangenissen in de Verenigde Staten. Waar deze particuliere instellingen aanvankelijk een extern, maatschappelijk doel hadden – veroordeelden vanuit het streven naar een veiliger samenleving een plek in detentie te geven – veranderde dat het afgelopen decennium in een intern doel: particuliere gevangenissen betoonden zich vanuit bedrijfsmatige overwegingen de grootse lobbyisten om het aantal detentieopnamen en de lengte daarvan te bevorderen. De groei van het aantal gedetineerden werd een doel op zich, wat duidelijk tot uiting kwam in de detentiecijfers.

Hoofdstuk 5 gaat over het ontwikkelen van duurzame tegenkrachten tegen perverse effecten: “Perversiteit ontstaat immers wanneer een gekozen instrument voor coördinatie, risicobeoordeling, selectie en sturing dusdanig dominant wordt dat er geen oog meer is voor meervoudige belangen, zowel binnen als buiten de desbetreffende sector. De belangrijkste tegenkracht ligt in het organiseren van voldoende checks and balances en voldoende (sociale) tegendruk die ervoor zorgen dat het externe belang, gericht op de maatschappelijke functie van de sector, gewaarborgd blijft”.

Downloaden Tegenkracht organiseren – Lessen uit de kredietcrisis van RMO, december 2011, geschreven door verschillende auteurs. In totaal zijn twintig deskundigen geraadpleegd: https://beroepseer.nl

N.B. De Raad voor Maatschappelijke ontwikkeling (RMO) was een Nederlandse strategische adviesraad, in 1997 opgericht bij Wet in de Kaderwet Adviescolleges. In 2015 is de RMO gefuseerd met de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) tot de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS).