De pogingen die de Engelse regering heeft ondernomen om de zorg, het onderwijs of de openbare orde en veiligheid te ‘hervormen’, hebben gefaald. Het wordt tijd dat we terugkeren naar wat wel werkt, schrijft John Quigging in het Engelse dagblad The Guardian.

Thomas Edison schijnt te hebben gezegd, na een reeks mislukte pogingen om een werkende gloeilamp te maken: “Ik heb niet gefaald, ik heb alleen tienduizend manieren gevonden die niet werken”. Dit citaat schiet me te binnen, schrijft Quigging, “als ik denk aan Tony Blairs beroemde uitspraak waarin hij ‘wat werkt’ plaatste tegenover de politieke ideologie. Achteraf bezien blijken Blair en zijn geestverwante hervormers van de Angelsaksische wereld een omgekeerde Edison te zijn. Edison experimenteerde met veel dingen die niet werkten, maar slaagde er uiteindelijk in een gloeilamp te maken. Marktgeoriënteerde hervormingen – vooral op het gebied van zorg- en dienstverlening als gezondheidszorg, onderwijs en openbare orde en veiligheid – zijn begonnen als een werkend systeem dat werd vervangen door een reeks falende experimenten”.

Een paar voorbeelden uit de Angelsaksische landen

– De onmiddellijke sluiting van zeventien Schotse scholen vanwege de veiligheid. Deze scholen, gebouwd in de periode van het Private Finance Initiative (PFI), het privatiseringsproces in Groot-Brittannië, en in gebruikgenomen tijdens de regering-Thatcher, werden door Blair en Gordon Brown verder ontwikkeld.
– De kostenstijging van ziekenhuizen. Insolventie van de ziekenhuiszorg dreigt.
– Serco, een internationaal opererend servicebedrijf dat o.m. gevangennissen beheert, moet acht miljoen dollar uitbetalen aan een gevangenis in Nieuw-Zeeland vanwege het niet nakomen van verplichtingen.
– Het op winst gerichte Technische Instituut ITT sloot alle campussen zonder voorafgaande waarschuwing.Tienduizenden studenten in 38 Amerikaanse staten kregen dat aan begin van het nieuwe schooljaar op 6 september 2016 te horen. Subsidies van particuliere fondsen werden ingetrokken na beschuldigingen van misleiding van studenten.
– Het Amerikaanse Ministerie van Justitie heeft na openbaarmaking van een vernietigend rapport aangekondigd niet langer gebruik te maken van particuliere gevangenissen.
– Charterscholen, waarvan sommige openlijk uitkomen voor hun winstoogmerk, terwijl andere worden gerund als een bedrijf, hebben vanaf het begin gefaald. Charterscholen worden gesubsidieerd met openbare middelen en donaties uit de private sector.
– De funeste verschuiving naar een beroepsonderwijsstelsel met winstoogmerk, vooral in het Australische Victoria, en onlangs ook in New South Wales, heeft geleid tot halvering van het aantal studenten in drie jaar tijd. Alleen al voor het jaar 2015 zijn de kosten van gefingeerde cursussen en daarvoor uitbetaalde lonen beraamd op 1,2 miljard dollar.

Het promoten van mislukte modellen

Deze voorbeelden zijn nog maar het topje van de ijsberg en niet het resultaat van een selectieve keuze. Een zoektocht op Google met zoekwoorden als ‘privatisering ziekenhuis’ of ‘particulier beroepsonderwijs’ levert tientallen rapporten op die bijna allemaal financiële en menselijke drama’s beschrijven.
Maar ondanks deze reeks catastrofes, gaan de marktgerichte hervormingen door. In de VS gaat de regering-Obama door met het promoten van het mislukte model van charterscholen. Bondgenoten als Rahm Emanuel zetten de oorlog tegen de onderwijsvakbonden voort. Conservatieve Britten keren zich af van de ergste mislukkingen van de privatisering, hoewel ze nog wel voelen voor andere ideeën van Blair zoals het ombouwen van lokale scholen tot ‘academies’, ondanks het gebrek aan bewijs dat een dergelijke hervorming tot verbetering van de prestaties leidt.

De regering-Baird van New South Wales (NSW) doet er zelfs nog een schepje bovenop. Die gaat door met het privatiseringsprogramma Tafe (Technical and further education) ondanks de desastreuze resultaten. Men besteedt onderwijs in de gevangenis uit aan bedrijven waarvan het personeel niet bevoegd is om les te geven. Huisvesting wordt ook geheel geprivatiseerd. Mogelijke winnaar, ondanks al hun mislukkingen, is ook hier het servicebedrijf Serco. Critici werpen Baird voor de voeten dat hij van NSW een geprivatiseerde politiestaat wil maken.

De Australische politieke elite is immuun voor bewijzen van mislukking ten aanzien van vermarkting van openbare diensten. Men beweert dat consumentenkeuze de kern moet vormen van de openbare dienstverlening, mogelijk gemaakt door beleid dat diversiteit en concurrerende markten bevordert en die bediend worden door innovatieve en responsieve leveranciers.
Maar het zijn juist termen als ‘innovatief’ en ‘responsief’ die de meeste schade hebben toegebracht aan de publieke sector.

Terugkeren naar wat echt werkt

Vroeg of laat zullen de voorstanders van hervormingen de Edison-Blair vraag moeten beantwoorden: “Wat werkt?” Wat werkt zijn traditioneel publieke voorzieningen. Ondanks alle mislukte experimenten is de publieke sector, die als een stiefkind wordt behandeld en lijdt aan een chronisch gebrek aan financièle middelen, doorgegaan met het zware werk: jonge mensen onderwijzen, zorgen voor de zieken en het verschaffen van voorzieningen aan een moderne samenleving. Dat alles gebeurt op basis van een ethiek van dienstverlening aan de hele maatschappij en niet slechts aan degenen die voor de diensten kunnen betalen.

Het enige andere model dat redelijk succes heeft is het not-for-profit model, een liefdadigheidsinstelling of een organisatie met een missie die niet werkt voor de winst, persoonlijk gewin of ander voordeel. Voorbeelden zijn confessionele scholen en ziekenhuizen en op activisme gebaseerde voorzieningen zoals verblijfhuizen voor vrouwen en voorzieningen voor werk- en daklozen. Zij vullen de publieke sector aan en komen tegemoet aan behoeften die niet herkend worden of waaraan maar in geringe mate wordt voldaan.

Deze hele kwestie draait niet om publiek versus privaat. Het gaat eerder om het feit dat de concurrerende markt en het onherroepelijk daarmee gepaard gaande winstmotief tegengesteld is aan een professioneel en dienstverlenend bestel dat de kern vormt van alle mogelijke soorten menselijke dienstverlening.
Hoe slim markthervormers hun stimuleringsprogramma’s ook maken, concurrentie met winstoogmerk zal altijd een weg vinden ze te ondermijnen. Het wordt tijd dat de maatschappij dat erkent en terugkeert naar wat echt werkt.

Face the facts: competition and profit don’t work in health, education or prisons, door John Quiggin, The Guardian, 12 september 2016: www.theguardian.com

Over Serco: Serco: the company that is running Britain, door John Harris, The Guardian, 29 juli 2013: www.theguardian.com