Jaco van Hoorn, adviseur korpsleiding Nationale Politie: ‘Sturen op uitsluitend telbare resultaten komt het politiewerk niet ten goede’

Het huidige systeem van kwantitatief verantwoorden door de politie is te ver doorgeschoten, zegt Jaco van Hoorn, strategisch adviseur van de korpsleiding van de Nationale Politie. Sinds 2021 is hij bezig met de ontwikkeling van de nieuwe verantwoordingspraktijk. “De traditionele manier van cijfermatig verantwoorden binnen de politie en tussen de politie en het gezag en anderen maakt het politiewerk niet beter. Vooral op uitvoerend niveau leeft dat gevoel al lang bij de politie. Klassiek voorbeeld is als je aangesproken wordt op de aanpak van het aantal criminele samenwerkingsverbanden (CSV’s) binnen ondermijning. Als we onze doelstelling halen, wat meestal het geval is, dan hebben we tegelijkertijd geen idee of er nu iets aan ondermijning is gedaan. Er is bovendien geen oog voor alle alternatieve interventies die ingezet worden om ondermijning aan te pakken.”

“De zoektocht naar een andere vorm van verantwoorden komt voort uit onvrede met de huidige systematiek”, zegt Jaco van Hoorn in het interview op het Politiedienstencentrum in Rotterdam over een nieuwe manier van verantwoorden die meer nadruk legt op het maatschappelijke effect van politiewerk. Het interview is gepubliceerd in de Nieuwsbrief december 2024 van Bureau Regioburgemeesters.

Meer verdriet dan zegeningen

Cijfersturing en het verantwoorden op basis van kwantitatieve doelstellingen is ingevoerd met de komst van New Public Management (NPM), begin jaren negentig, legt Van Hoorn uit. “Dat is de bedrijfsmatige sturingsfilosofie die uitgaat van het idee: ‘run government like business’. Vanaf die tijd ging het over resultaatmanagement, een planning- en control cyclus en werden effectiviteit en efficiëntie kernbegrippen. Inmiddels zien we dat er steeds meer kritiek is gekomen op deze sturingsfilosofie. Het heeft misschien meer verdriet dan zegeningen gebracht, constateerde ook de Tweede Kamer in een eigen onderzoek. De moeilijkheid is echter dat meerdere generaties leidinggevenden ermee zijn opgevoed en dat deze manier van sturen en verantwoorden institutioneel verankerd is, terwijl het de complexiteit van maatschappelijke vraagstukken negeert en de professie niet uitdaagt. Met rijker verantwoorden zoeken we naar manieren om in een verantwoordingsgesprek verdiepend te spreken over de vraag in welke mate de politie vanuit haar professie bijdraagt aan het beoogde maatschappelijk effect en hoe dat beter kan. Door zo te spreken krijgt het gesprek meer een horizontaal karakter, in plaats van verticaal, sturend van bovenaf.”

In de drie jaar dat Van Hoorn met de ontwikkeling van een rijker verantwoordingsgesprek bezig is, bemerkte hij bij de politie “geen enkele weerstand, waar dan ook.” Hij begon met een leeratelier, waarin allerlei initiatieven uit het korps iedere drie maanden hun ervaringen uitwisselden. Er bleek op verschillende plekken binnen de politie geëxperimenteerd te worden met andere manieren van verantwoorden.

“Aanvankelijk gingen daar slimmere verantwoordingsproducten over tafel, zoals infographics, storytelling, tentoonstellingen, filmpjes, noem maar op. Bij de Afdeling Vreemdelingenpolitie, Identificatie en Mensenhandel (AVIM) werken ze met verantwoordingsbeelden waarin naast cijfers veel tekst staat over wat men doet en waartoe. In het leeratelier ontdekten we dat het in de eerste plaats de bedoeling is dat deze verantwoordingsproducten aanleiding geven tot andere gesprekken. Uiteindelijk gaat het erom dat die producten een beter verantwoordingsgesprek uitlokken en stimuleren.”

Verantwoording en samenwerking

De ontwikkeling van nieuwe, rijkere manieren van verantwoording is nog zeker niet voltooid. “De uitgangspunten van de reguliere, kwantitatieve manier van verantwoorden zitten verankerd in wet- en regelgeving en in routines en procedures van de organisatie. Er is dus een stevige paradigmawisseling nodig”, denkt Van Hoorn. “Daarnaast speelt dat ingewikkelde maatschappelijke vraagstukken vragen om een brede multidisciplinaire aanpak. Een van de belangrijkste redenen waarom samenwerkingen vaak slecht verlopen is de verantwoording; die is voor iedere organisatie anders. Elke organisatie heeft specifieke eigen intern te verantwoorden doelen en prestaties. Gezamenlijk werken aan een maatschappelijk doel verhoudt zich doorgaans slecht tot de prestaties die men binnen de eigen organisatie moet verrichten en waar niet zelden ook de financiering mee samenhangt. Een van de opgaven is dus om een gezamenlijk, integrale manier van verantwoorden te bedenken. Hier ligt een mooie uitdaging bij het opstellen van een nieuwe Veiligheidsagenda.”

Betekenis

De slotvraag betreft de rol van gemeenten en burgemeesters. Van Hoorn: “Ik heb zelf in vorige rollen veel met burgemeesters samengewerkt. Een burgemeester vroeg mij eens wat ik aan woninginbraken had gedaan. Dat vertelde ik en vervolgens vroeg ik: maar wat hebben jullie daaraan gedaan? Als woninginbraken of ander problemen aangepakt moeten worden is de bijdrage van de gemeente en anderen net zo belangrijk. Daarom is het van groot belang om met het bevoegd gezag over samenlevingsproblemen te spreken. Dat wil niet zeggen dat je niet ook landelijk over problemen kunt nadenken, maar mijn stelling is dat oplossingen zo dicht mogelijk bij de problemen moeten worden gezocht. Hoe verder je van het probleem af komt, hoe terughoudender je moet zijn om te willen sturen. Het lokale gezag bepaalt de prioriteitskeuzes waar aandacht naar uit moet gaan, vervolgens moet ruimte gecreëerd worden om aan oplossingen te werken”.

In het document De betekenis van de politie in de samenleving staat dat een belangrijke functie van de politie de vangnetfunctie is. Van Hoorn: “De politie is dáár waar het misgaat of mis dreigt te gaan, op plaatsen waar het kennelijk met andere partijen niet gelukt is om te voorkomen dat het mis gaat. Als het misgaat handhaven we als politie de rechtsorde en verlenen we hulp aan wie dat nodig heeft. Tegelijkertijd is het goed te beseffen dat de politie de maatschappelijke problemen niet oplost. Wel kan de politie vanuit haar ervaring met samenlevingsvraagstukken anderen adviseren en mobiliseren om hun verantwoordelijkheid te nemen om problemen echt aan te pakken”.

Lees het hele interview met Jaco van Hoorn: ‘Sturen op uitsluitend telbare resultaten komt het politiewerk niet ten goede’ , Regio burgemeesters, 3 december 2024: www.regioburgemeesters.nl/actueel/?id=922

Speciaal nummer Tijdschrift voor de Politie over ‘rijker verantwoorden’, Blogs Beroepseer, 24 december 2022: https://beroepseer.nl

Rijker verantwoorden, website: https://rijkerverantwoorden.nl/publicaties/

———————————

Jaco van Hoorn is  voortrekker van Stichting Beroepseer

Foto bovenaan is gemaakt door Max Bisschop