Hoe ziet de journalistiek eruit in Nederland anno 2035?

Hoe ziet het journalistieke landschap er over tien à vijftien jaar uit en hoe kunnen we ons daarop voorbereiden? De journalistiek staat onder druk en verandert in hoog tempo. Denk aan de roep om inclusiviteit en representatie, aan invloedrijke personen die de integriteit van nieuws en journalistiek betwisten of aan de grillige advertentie-inkomsten in een jaar dat getekend werd door Covid-19.

Het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek (SvdJ) komt samen met Van de Bunt Adviseurs met de resultaten van een onderzoek waarin vier radicale maar plausibele toekomstscenario’s voor de journalistiek worden gepresenteerd. Doel van de studie is om een prikkelende bijdrage te leveren aan het debat over de toekomst van de journalistiek in Nederland en de vraagstukken waar journalisten, mediaorganisaties en beleidsmakers in de komende jaren voor staan. De scenario’s zijn ontstaan door uit te gaan van verschillende antwoorden op twee bepalende vragen: Worden techbedrijven en data wel of niet effectief gereguleerd? En: Vertrouwen burgers elkaar binnen de samenleving of is er sprake van onderling wantrouwen?

De vier scenario’s

Extremes
Een wereld waarin de samenleving verregaand gepolariseerd is. Extreme stemmen bepalen het publieke debat en er vindt geen constructieve maatschappelijke dialoog plaats. Het politieke landschap is instabiel en dit leidt tot een zigzagbeleid bij de overheid, met schadelijke gevolgen voor de publieke voorzieningen. Mis- en desinformatie zijn alom aanwezig en voeden de verschillen. Ongehinderd door regulering maken de techbedrijven gebruik van clickbait, micro-targeting, attention hacking en meer. Alles om zo veel mogelijk consumenten zo lang mogelijk engaged te houden met steeds extremere content die aansluit bij hun overtuigingen. Klassieke journalistieke waarden als onafhankelijkheid en waarheidsgetrouwe berichtgeving verliezen hun waarde in een gefragmenteerd medialandschap met kanalen voor iedere subgroep.

Bubbles
Een wereld waarin we het over weinig eens zijn  behalve dan dat iedereen het recht heeft om zijn eigen mening in een digitale omgeving te uiten, zonder dat dit je openbare leven aantast. Burgers wantrouwen elkaar. De overheid heeft ingegrepen om de privacy van burgers en hun zeggenschap over hun data effectief te waarborgen. Tegelijkertijd is het debat over andere onderwerpen hevig, zoals het vraagstuk van inclusie en diversiteit. Er zijn bedrijven en instellingen waar grotendeels mensen van kleur of LHBTIQ+’ers werken. En hele sectoren die opvallend eenkleurig en traditioneel blijven. In het openbare (digitale) leven gaat men confrontaties met elkaar uit de weg. Daarnaast heeft elke subgroep binnen de samenleving zijn eigen afgeschermde omgeving, waarin burgers zeggen wat ze denken.

Money
Een wereld waarin economische voorspoed het makkelijker maakt tegenstellingen niet te problematiseren. We hanteren verschillen door te zorgen dat iedereen er stapje voor stapje op vooruit gaat, al is dit niet in gelijke mate. Er ontstaat een laag van superrijken met veel invloed die met hun exorbitante levensstijl de aandacht trekken en voor velen een voorbeeld vormen. Grote datalekken hebben geleid tot brede verontwaardiging en in antwoord daarop is Big Tech overgegaan tot zelfregulering. Dit is echter vooral windowdressing en ondertussen loopt het volledige digitale leven via hun platforms. De techbedrijven bepalen door wel of niet te modereren en door hun verspreidingsalgoritmes grotendeels het maatschappelijke debat en hebben de volledige advertentiemarkt in hun greep. Er is een veelstemmig en veelkleurig medialandschap met zowel mainstream media als kleine kanalen. Dit landschap is echter wel bijna volledig in handen van een paar commerciële mediabedrijven.

Careful
Een wereld waarin het succesvol aanpakken van een aantal grote onderwerpen leidt tot een veerkrachtige samenleving waarin verschillen constructief gehanteerd worden. Burgers zijn zelfbewust en kritisch ten aanzien van hun rechten, zeker ten aanzien van data. Dit heeft de overheid mandaat gegeven om Big Tech ingrijpend te reguleren en een basis van platforms en digitale voorzieningen als nutsbedrijven te reguleren. Mis- en desinformatie zijn een reëel maar hanteerbaar probleem, burgers vertrouwen erop dat journalisten hen helpen om het kaf van het koren te scheiden.  Extreme stemmen mogen wel gehoord worden, maar zonder algoritmes die ze versterken en zonder verregaande polarisatie vinden ze weinig weerklank. Er is een breed, stabiel en divers maatschappelijk midden, dat bediend wordt door mainstream media.

De uitkomsten van het scenario-onderzoek zijn met verschillende experts van binnen en buiten de journalistiek geanalyseerd. Daarbij lag de focus op het identificeren van de scenario-overstijgende opgaven die zich met een horizon van tien tot vijftien jaar aandienen voor de journalistiek. Op basis van deze analyse zijn vijf strategische, scenario-overstijgende opgaven geformuleerd:

1. Een permanente plek voor gezamenlijke strategievorming
2. Mis- en desinformatie
3. Representatie en inclusie
4. Borgen van betrouwbaarheid en kwaliteit van de journalistiek
5. Borgen van fatsoenlijke verdienmodellen voor (zelfstandige) journalisten en mediaorganisaties

Volledige tekst van de vier scenario’s en meer info over het Scenario-onderzoek: Journalistiek 2035 is te lezen op: https://journalistiek2035.nl

Journalistiek in 2035, door Trudy Brandenburg – van de Ven, Villamedia, 12 november 2021: www.villamedia.nl/artikel/journalistiek-in-2035

Niet het eerste onderzoek

Dit onderzoek is niet het eerste. In 2015 verscheen het rapport: Anders nog nieuws? Scenario’s voor de toekomst van de journalistiek: www.journalistiek2025.nl/bundles/svdjui/documents/Scenario-onderzoek-SvdJ.pdf
Zie ook de interactieve site Het journalistieke landschap in 2025. Een blik op de toekomst aan de hand van vier scenario’s: www.journalistiek2025.nl