Hoe komt de WMo met beoogde zelfregie en samenwerking wél van de grond? René Bot geeft advies voor verbetering in de uitvoering

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) kwam in november 2020 met een evaluatie van vijf jaar decentraal beleid: Sociaal domein op koers? Verwachtingen en resultaten van vijf jaar decentraal beleid.
René Bot heeft deze evaluatie vergeleken met een eerdere, uit 2017. Bot is procesanalist bij het Expertisecentrum Processen voor de Bestuurs- en Concernondersteuning van de gemeente Rotterdam. In maart 2020 is hij gepromoveerd aan de Erasmus Universiteit Rotterdam op het onderwerp interorganisationele samenwerking van de zorg aan ouderen in de context van strategische vernieuwing.

Dezelfde conclusie als 2017

Bot schrijft in het vakblad voor economen ESB dat de nieuwe evaluatie van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) door het SCP dezelfde conclusie bevat als de evaluatie uit 2017: de ondersteuning van de doelgroep van de Wmo-mensen met een chronische lichamelijke of psychische beperking – is nog niet op orde. ‘Zo nam een op de vier Wmo-melders geen deel aan de samenleving en een op de vijf voelde zich zeer eenzaam (SCP, 2017)’. De evaluatie uit 2020 is in hoofdlijnen vergelijkbaar en stelt dat de beleidsdoelstelling ‘meedoen op gelijke voet’ niet wordt gehaald.
Opvallend in beide evaluaties van het SCP is volgens Bot de terugkerende problematiek rond de zelfregie van de zorgvrager evenals de samenwerking tussen zorgverlenende organisaties.

Zorgelijke conclusies

Bot:

Deze conclusies zijn zorgelijk. Het doel van de Wmo – in 2007 ingevoerd als een verdere stap in de overheveling van taken uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) – was juist om meer te bereiken dan enkel de broodnodige zorg. Door een strategische vernieuwing zou de Wmo ook de zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie van de doelgroep vergroten, via meer zelfregie van de zorgvrager. Ook werd er een appèl gedaan op zorgaanbieders om samen te werken. Het beoogde resultaat: een integrale werkwijze van de professionals en meer maatwerk voor de zorgvrager.

Relevant hierbij is dat deze strategische vernieuwing niet een zaak is geweest van één eigenzinnig kabinet. Uit eigen onderzoek (Bot, 2020) blijkt dat het streven naar zelfregie en interorganisationele samenwerking (IOS) zich over een periode van circa veertig jaar heeft ontwikkeld, al sinds de invoering van de AWBZ in 1968, maar pas met de Wmo écht in gang werd gezet. Het probleem ligt niet zozeer in het nastreven van deze twee gezonde doelstellingen, maar de uitvoering ervan in de praktijk. De oplossing ligt dan ook niet in het loslaten van deze twee doelstellingen en het terugdraaien van de vernieuwing die de Wmo bracht, maar in het verbeteren van de uitvoering.

Bot geeft vervolgens een aantal aanbevelingen ter verbetering:

• Zorgvragers beter monitoren. Het is inmiddels wel duidelijk dat de lovenswaardige doelstelling van zelfregie een schaduwzijde heeft: kwetsbare mensen kunnen er in de praktijk niet altijd mee uit de voeten.
• Interorganisationele samenwerking. De samenwerking met de klanten – de zorgvragers – zou meer aandacht kunnen krijgen door introductie van vormen van co-creation. Cliënten meer betrekken bij de inrichting van het zorgarrangement.
• Verhoging budget. Er is minder geld voor de taken die nu onder de Wmo vallen dan voorheen het geval was. Er dient een meerjarige afspraak te komen wat betreft verhoging van het budget.

De Wmo: goede intenties, nu de uitvoering nog, door René Bot, ESB, 6 januari 2021: https://esb.nu/blog/20061637/de-wmo-goede-intenties-nu-de-uitvoering-nog

Evaluatierapport Sociaal domein op koers?Verwachtingen en resultaten van vijf jaar decentraal beleid, door Mariska Kromhout, Patricia van Echtelt, Peteke Feijten, SCP, november 2020: www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/11/16/sociaal-domein-op-koers

Zorg en ondersteuning thuis – WMo: www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/zorg-en-ondersteuning-thuis/wmo-2015