Gedragswetenschapper Otto Adang over geweld en de rechtsstaat, de politie en de burger

“Ergens eind jaren tachtig stapte een jonge wetenschapper bij ons achter in de ME-bus. Hij deed onderzoek naar groepsgedrag en maakte de vergelijking met groepen mensapen. Hilariteit ten top……ik ben het nooit meer vergeten! Dat waren volgens mij de eerste stappen van Otto in de politiewereld. Hij is nooit meer echt weggegaan. Hij heeft de politie met zijn deskundige onderzoeken en altijd duidelijke mening een grote dienst bewezen. Daarvoor past veel dank!!”.
Lovende woorden van een oud-politiechef op Twitter – X naar aanleiding van het afscheid van Otto Adang van de Politieacademie als lector (sinds 2004) Openbare Orde en Gevaarbeheersing op 7 maart 2024. Adang was daar sinds 2004 lector. Voor zijn verdienste bij de politie ontving hij bij zijn afscheid een eremedaille, een erkenning voor zijn bijzondere inzet voor het politievak. Sinds 1998 gaf Adang leiding aan het door hemzelf opgezette onderzoeksprogramma Geweld- en gevaarbeheersing in conflictsituaties, gericht op hoe politie en burgers op elkaar reageren.

Ter gelegenheid van zijn afscheid schreven collega’s het liber amicorum Met alle geweld geleerd, een veelzijdig boek, net zo veelzijdig als het werk van Adang is. De bundel bestaat uit drie delen. In het eerste deel staan de politiewetenschap en de onderzoeksmethoden centraal. In het tweede deel wordt stilgestaan bij vraagstukken rond openbare orde, agressie en constructief samenleven. In het derde deel wordt aandacht gevraagd voor dieren en etiologie.

Otto Adang (1956) is gedragswetenschapper en bioloog/etholoog en werd per april 2016 benoemd tot bijzonder hoogleraar Veiligheid en collectief gedrag bij de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen. De leerstoel werd gefinancierd door de Politieacademie en liep tot 31 maart 2024.
De bijzondere leerstoel had tot doel om bij te dragen aan “theorievorming, onderzoek, onderwijs en kennisverspreiding met betrekking tot mechanismen in collectief gedrag die bijdragen aan of afbreuk doen aan het bestaan en ontstaan van veilige situaties in de interactie tussen overheden en burgers, waarbij theorie en praktijk met elkaar verbonden worden”.

Het filosofisch kwintet

Adang is te gast in het televisieprogramma Het filosofisch kwintet op zondag 23 juni 2024. In deze tweede aflevering van de serie  over rechtsstaat en geweld staat de vraag centraal of we elkaar de hersens zouden inslaan als er geen rechtsstaat zou zijn?  Als bioloog onderzocht Adang onder meer hoe chimpansees geweld gebruiken en welke regels daarbij gelden, bijvoorbeeld: gebruik niet je dodelijke hoektanden bij geweld binnen de groep. Hij promoveerde in 1986 op de ontwikkeling van het agressieve gedrag bij chimpansees. In opdracht van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Justitie verrichtte Adang vergelijkend observationeel onderzoek naar het ontstaan en de escalatie van rellen bij bijvoorbeeld voetbalwedstrijden en demonstraties. In de periode van zijn onderzoek adviseerde hij Bert Haanstra bij de totstandkoming van de documentaire film Chimps onder elkaar die in 1984 in première ging.

Daan Schneider vroeg Adang voorafgaand aan zijn deelname aan Het filosofisch kwintet voor de VPRO-gids of geweld onvermijdelijk is?
Adang: “Veel geweld is best te vermijden, maar alle geweld uitbannen lijkt me een illusie. Met geweld kun je namelijk dingen bereiken. Je kunt je zelfs afvragen: waarom is er niet meer geweld? Dat is omdat er ook nadelen kleven voor degene die geweld gebruikt. Je loopt bijvoorbeeld het risico dat de ander reageert met geweld. Bovendien zijn mensen sociale wezens die elkaar nodig hebben om dingen te bereiken. Onze neiging tot samenwerking zit minstens zo diep ingebakken als de optie van geweld”.

De hoeveelheid geweld in onze samenleving blijft maar afnemen. Hoe komt dat?
“Je zou het beschaving kunnen noemen. We accepteren geweld steeds minder als oplossing van conflicten. De grens van wat we normaal vinden schuift op”.

Kan die trend dan niet naar nul doorzetten?
“Dat denk ik niet. Sommige vormen van geweld zijn moeilijk uit te roeien. Maar om samenwerking te bevorderen moet je geweld en agressie zo veel mogelijk beperken. Daarbij is nodig dat regels en normen gehandhaafd worden, paradoxaal genoeg zo nodig met geweld. Daar hebben we de staat voor, zolang men accepteert hoe de staat zijn geweldsbevoegdheid gebruikt werkt dat uitstekend”. (VPRO-gids no 25 van 22 – 28 juni 2024).

Adang schreef en redigeerde een groot aantal boeken en artikelen in het Nederlands, Duits en Engels (met vertalingen in o.m. Russisch, Spaans en Zweeds). Recente titels, uitgegeven door Boom Den Haag, zijn Verantwoorden en leren; Duurzaam leren voor goed politiewerk; In verbinding; Geweldig of gevaarlijk?

Met alle geweld geleerd – Liber amicorum voor Otto Adang, door Janine Jansen e.a., Politieacademie en uitgeverij Boom Den Haag 2024, 153 p.: https://vubis.politieacademie.nl/iguana/www.main.cls?surl=search&p=76e3e16a-d5dd-477d-84d1-e0e25fbf6033#recordId=2.104172

Eremedaille voor lector Otto Adang bij afscheid, Politieacademie, 7 maart 2024: www.politieacademie.nl/over-ons/nieuws/eremedaille-voor-lector-otto-adang-bij-afscheid

Chimps onder elkaar: Cinematografische ethologie, door Otto Adang: http://chimpansee.homestead.com/ziezoo.html

Het filosofisch kwintet – 23 juni 2024 op NPO 1

De rechtsstaat en geweld, Het filosofisch kwintet, aflevering 2: Slaan we elkaar zonder rechtsstaat de hersens in?
Arnon Grunberg spreekt in deze tweede aflevering met historicus Beatrice de Graaf, cultureel antropoloog Tine Molendijk, gedragswetenschapper Otto Adang en Ferd Grapperhaus, ex-minister van Justitie en Veiligheid.

De uitzending vindt plaats op zondagmiddag 23 juni 2024 op NPO 1, aanvang 12.10 uur.
https://www.human.nl/het-filosofisch-kwintet/kijk/overzicht/seizoen-2024/aflevering-2.html