Europees project over rechtsstaat van start

Horizon Europe^*) financiert het ISGA-project NET-ROL: Networks and the Rule of Law: Uncovering Socio-Economic Outcomes. De financiering bedraagt 3 miljoen euro; 760.000 euro gaat naar ISGA^**). Onderzoekers Antoaneta Dimitrova en Jaroslaw Kantorowicz richten zich op een belangrijke vraag: “Wat als de rechtsstaat verzwakt, beseffen mensen wat er dan gebeurt?” De twee ISGA-wetenschappers zijn ook coördinator van een consortium van acht partners.

“De rechtsstaat (rule of law) is niet vanzelfsprekend”, zeggen de onderzoekers, die nagaan of burgers zich ervan bewust zijn wat de rechtsstaat inhoudt en wat het voor ze doet. “Vergelijk het met gelukkig zijn of een goede gezondheid. Pas wanneer het er niet meer is, merk je het vrij snel. Dit geldt ook voor de rechtsstaat; als het wegvalt, dan kun je bijvoorbeeld niet meer naar de rechtbank als er iets misgaat, of de rechter wordt omgekocht. De rechtsstaat is een basisfundament en belangrijk voor elke democratie”.

Groot internationaal project

Het gaat om een groot internationaal project dat drie jaar duurt en waarvoor de Haagse onderzoekers samenwerken met zeven partners, waaronder twee denktanks in Noord-Macedonië en Polen en universiteiten in Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, Frankrijk en Italië. Het gaat echt om teamwork, wil Antoaneta Dimitrova, hoogleraar Comparative Governance van de Universiteit van Leiden, benadrukken.“In tijden van bezuinigingen hebben wij via de Europese programma’s voor onderzoek en innovatie financiering gekregen en dat is ook dankzij het Research Support Team van ISGA, met in het bijzonder de hulp van Claudia Forero Madero, wat ons enorm heeft geholpen dit project te krijgen”.

Goede én slechte netwerken

Het project focust zich op de rechtsstaat, hoe burgers de effecten van de rechtsstaat ervaren en netwerken in landen. “Zijn deze netwerken goed voor de rechtsstaat of niet? Een netwerk kan zorgen voor betrokkenheid van burgers, zoals iets samen met verschillende buren regelen in de gemeente”, vertelt Antoaneta. “Je kunt ook slechte netwerken hebben, zoals ondernemers die even een vergunning voor een vriend regelen bij de gemeente. In ruil hiervoor bieden ze politici een feestje op een jacht aan. Of denk aan familieleden van een regeringsleider die via grote projecten EU-geld krijgen. Dat is een familienetwerk. Netwerken kunnen dus ook slecht zijn voor de rechtsstaat”.

Lastig te onderzoeken

Zowel goede als slechte netwerken worden onderzocht. Dat is niet eenvoudig, vertelt Antoaneta. “Bij goede netwerken moet je uitzoeken wie participeert in de maatschappij, maar slechte netwerken zijn nog lastiger, want niemand gaat zomaar vertellen een vriend geld te hebben gegeven voor overheidsopdrachten. Met dit project zullen we onder andere veel datasets verzamelen. Onze partner uit Hongarije heeft datasets die grote overheidsopdrachten tonen. Hoeveel bedrijven kunnen bieden op een groot project – zoals de metro in Amsterdam? Als dat maar één bedrijf is, dan is er iets mis”.

Toeslagenaffaire

Een ander aspect – waar Antoaneta en Jaroslaw zich op zullen focussen – is de burgers. Onderzoeker Jaroslaw Kantorowicz: “Als we erachter komen dat mensen niet zoveel geven om de rechtsstaat, hoe kunnen we dit dan veranderen? Hiervoor willen we informatiecampagnes ontwerpen, gebaseerd op resultaten van ons project. En als we mensen informeren, leidt dit dan tot een gedragsverandering?”Antoaneta: “Wat maakt dat mensen zich gaan bekommeren om de rechtsstaat? Is dit als ze zien dat ze anders een probleem krijgen met hun paspoort, onderneming, of, een bekend voorbeeld: de toeslagenaffaire? Of als we tonen dat de situatie in de buurt verslechtert, met meer criminaliteit en maffia?”

Democratie versterken

Uiteindelijk is het doel de rechtsstaat en democratie te versterken. De onderzoekers kijken uit naar het project, dat in maart 2025 van start gaat. Ze zien naast de resultaten een belangrijke andere uitkomst van het onderzoek: “Je vormt een netwerk in Europa met wetenschappers. Je maakt deel uit van een internationale community van academici die debat voeren over deze vraagstukken, wat in deze tijd heel belangrijk is”.

Noten
^*) Horizon Europe is het ambitieuze onderzoeks- en innovatieprogramma van de Europese Unie dat loopt tot en met 2027 met doorlopende subsidieoproepen (‘calls for proposals’). Met een budget van ruim 95 miljard euro is het de opvolger van Horizon 2020. https://research-and-innovation.ec.europa.eu
^**) ISGA – Institute of Security and Global Affairs. https://www.universiteitleiden.nl

FGGA-onderzoekers winnen EU Horizon-beurs: 760.000 euro naar project over de rechtsstaat, door Magali van Wieren, Universiteit Leiden, 16 oktober 2024: www.universiteitleiden.nl

What is the long-term impact of rule of law and other European values on socio-economic outcomes? https://ec.europa.eu