Een boer, een dokter en een leraar vertellen hoe de niet te stuiten bureaucratie hun werk verlamt

Boeren protesteren, artsen waarschuwen voor knelpunten bij de behandeling, veel leraren lopen weg. Er heerst woede onder belangrijke dienstverleners, met één gemene deler: teveel bureaucratie. Ze willen akkers bewerken, patiënten behandelen en kinderen onderwijzen, maar in plaats daarvan brengen deze professionals elke week uren, zelfs dagen, door in een kantoor en achter een computer.
Daniel Friedli van het Zwitserse dagblad Neue Zürcher Zeitung interviewde een boer, een arts en een lerares over de manier waarop de bureaucratie hun werk verlamt.

Niemand wil het

Hij schrijft dat bureaucratie eigenlijk een politieke paradox is. Niemand wil het en toch tiert het welig. Niemand komt ervan af, ook al klaagt iedereen erover. De term is bedacht door de fysiocraten^*), die de door de staat gereguleerde graanhandel in het mercantilistische Frankrijk ironisch genoeg hekelden als bureaucratie, oftewel ‘kantoorheerschappij’. Daarmee was de toon gezet, tot de huidige dag. De spot drijven met en venijn uitstrooien over ambtenaren en hun regels behoren tot de sociale canon, van Charles Dickens’ boek Little Dorrit tot de Ballade vo däm, wo vom Amt isch ufbotte gsi van de Zwitserse singer-songwriter Mani Matter.

Maar bureaucratie heeft ook een goede kant: het scheidt ambt en functie van de persoon en garandeert met stoïcijnse gelijkmoedigheid dat alle mensen gelijk worden behandeld. Omgekeerd is het juist de gelijkstelling die bureaucratie de natuurlijke vijand van mensen maakt. Bureaucratie erkent het individu niet, enkel de norm. Dat leidt uiteindelijk tot de vraag: Hoeveel vertrouwen is juist en hoeveel controle is nodig?

Hydra

Een blik op het dagelijks leven achter het politieke debat laat zien hoezeer de balans verschuift voor de eerder genoemde professionals en hoe de klachten vergelijkbaar zijn: te veel administratie die teveel tijd en geld opslokt en die te weinig toegevoegde waarde biedt, waardoor de motivatie verlamd raakt. Wat socioloog Cyril Northcote Parkinson formuleerde als de ‘Wet van Parkinson’, lijkt te worden bevestigd. Administraties blazen zich van nature op en produceren zodoende voortdurend nieuwe regels. Zelfs de vooruitgang in de vorm van digitalisering dreigt te mislukken – of liever, produceert nog meer bureaucratie.

Toch lijkt het moeilijk een hoofdschuldige aan te wijzen. Bureaucratie is vaak de som van wensen en eisen van belangengroeperingen, van de staat en de economie, tot ouders, klanten en patiënten, en uiteindelijk de samenleving als geheel. Bureaucratie lijkt daarom op een hydra, het veelkoppige monster dat bijna net zoveel koppen heeft als er mensen zijn die klagen.

De geïnterviewden zijn:

♦ Samuel Guggisberg, boer uit Zimmerwald. Hij besteedt een dag per week aan het doorploegen van handleidingen, dossiers en formulieren. “Het zou beter zijn de CS^**) te controleren”.

♦ Monika Hurni is lerares van een vijfde klas lagere school in het midden van Zwitserland. Ze vertelt haar verhaal onder pseudoniem. Er gaat geen ochtend voorbij zonder dat een ouder een vraag stelt over huiswerk of een ander probleem aankaart. “We hebben veel op ons bord dat geen onderwijs is, maar ook niet per se overheidsbureaucratie”. Ze krijgt 1 uur per week voor administratieve taken maar in de praktijk is daar een veelvoud van nodig.

♦ Stefan Roth is kinderarts en behandelt kinderen en jongeren in een medische praktijk in Köniz, waar hij acht consulten met patiënten per dag heeft en nog eens drie uur op kantoor doorbrengt. Hij schrijft “rapporten van vijf pagina’s over een verkoudheid”.

Lees het hele artikel: Vertrauen ist gut, Kontrollen besser: Ein Bauer, ein Arzt und eine Lehrerin erzählen, wie die Bürokratie ihre Arbeit lähmt, door Daniel Friedli, Neue Zürcher Zeitung, 27 april 2024: www.nzz.ch/report-und-debatte/wie-die-buerokratie-aerzte-lehrer-und-bauern-laehmt-ld.1827571

NZZ beveelt een ander artikel aan, waarvan de kop luidt: “Duitsland komt 50.000 artsen tekort – minister van Volksgezondheid Lauterbach wil bureaucratie verminderen en de dokterspraktijken tegemoet komen” … www.nzz.ch

Noten
^*) De Franse hofarts François Quesnay (1694-1774) verzamelde op latere leeftijd een groep volgelingen om zich heen. Deze groep wordt gewoonlijk aangeduid als de fysiocraten. De term fysiocratie schijnt voor het eerst gebruikt te zijn in 1757. De letterlijke betekenis is ‘de natuur heerst’ en heeft veel te maken met de natuurlijke ordening die achttiende-eeuwse denkers achter de zichtbare werkelijkheid vermoedden. Overigens noemden de discipelen van Quesnay zichzelf liever les économistes.
^**) CS = Credit Suisse, Zwitserse financiële dienstverlener, in maart 2023 overgenomen door UBS AG.