Een Aisopische fabel over onderwijsvernieuwingen, of hoe boerenverstand ons moet redden

«Een zoon moest van zijn vader op de schapen passen en opletten of er geen hongerige wolf aan kwam. Als er een wolf kwam, dan moest hij ‘wolf’ roepen. Maar de jongen was erg ondeugend en sloeg driemaal voor niets alarm. Uiteindelijk riep hij voor de vierde keer ‘wolf’, maar zijn vader luisterde er niet meer naar. Tegen het vallen van de avond kwam de vader naar zijn schapen en zijn zoon kijken. Maar het enige wat hij zag, was een wolf met een dikke buik, en de strooien hoed van zijn zoon die uit zijn bek stak.»^[1]

In 1997 begon ik voor de klas en in mijn beleving was de eerste keer dat docenten alarm sloegen 1998. De invoering van de Tweede Fase en het Studiehuis, die beide uitvoering gaven aan het Nieuwe Leren. Voortaan hoefde je bijvoorbeeld bij Frans niet meer te kunnen lezen of schrijven, je kon gewoon kiezen voor een deeltaal Frans1, of Duits1! Veel leuker, dan hoef je alleen nog te spreken en te luisteren! Mocht je toch echt die taal willen leren dan kon dat en mocht je voortaan een woordenboek gebruiken bij je eindexamen. Er werden splinternieuwe en bovenal verplichte vakken uit de grond gestampt zoals bijvoorbeeld ANW (Algemene natuurwetenschappen) dat vervolgens in 2007 verviel voor de HAVO en in 2014 ook voor het VWO. De docenten hadden gelijk. Niemand had naar ze geluisterd toen ze alarm sloegen. De onzin ging uit de Tweede Fase, de deeltalen hingen weer aan de wilgen waar ze hoorden. Het Studiehuis ging naar de schroot en we konden weer gewoon lesgeven. Jammer voor de generatie leerlingen die hier onder heeft moeten lijden. Voortschrijdend inzicht etc. Dat was Wolf 1.

«Wij willen leren, geef ons ook de kans»

Deze leuze weerklonk toen scholieren en studenten de noodklok luidden over het nieuwe leren. Hun kritiek op het nieuwe leren leidde ertoe dat tijdens het mondelinge vragenuur van 30 januari 2007 een voorstel werd gedaan om een parlementair onderzoek in te stellen naar onderwijsvernieuwingen.^[2]
In Den Haag was men geschrokken van de commotie, ze begrepen er niks van, ze hadden toch gewoon het beste voor met Onderwijs? Zij hadden allemaal ambtenaren heel veel geld betaald om te bepalen hoe Onderwijs écht helemaal fantastisch kon worden. Vanachter een bureau. Hoog in een toren. En dan gingen die docenten een beetje brallen? Wat wisten zij er nou vanaf? Een beetje roepen vanaf de zijlijn. Gewoon luisteren en doen wat we vragen. Er is niks zo irritant als docenten die zich tegen onderwijs gaan aanbemoeien.

De commissie-Dijsselbloem werd in 2007 geïnstalleerd en concludeerde in 2008 in het rapport Tijd voor Onderwijs:

«Politiek draagvlak lijkt belangrijker te zijn geweest dan draagvlak in het onderwijsveld. Regeerakkoorden forceerden een doorbraak, maar versterkten het gesloten beleidsproces. Overeenstemming met het onderwijsveld werd bereikt met de beroepsvertegenwoordigers van belangenorganisaties. Zij leken daarbij dichter bij de politiek te staan, dan bij hun eigen achterban. De geluiden van vakdocenten, ouders en leerlingen klonken slecht door in het beleidsproces. De Kamer werd een breed draagvlak voorgehouden en slaagde er niet in om daar doorheen te prikken.»^[3]

Onthoud deze zin… Hij is eigenlijk van Alexander Rinnooy Kan die in 2007 in zijn advies LeerKracht had geschreven:

«De Commissie spreekt in dit advies geen oordeel uit over de wijsheid van alle onderwijsvernieuwingen; dat behoorde niet tot haar mandaat. Wel signaleert de Commissie dat de manier waarop de vernieuwingen in een aantal scholen worden doorgevoerd van veel kanten kritiek ontvangt. Te vaak lijken deze door overheid, bestuur, management en externe adviseurs opgelegd te worden, met voorbij gaan aan een inhoudelijk debat in de school en betrokkenheid van leraren daarbij. Daarmee voelt de leraar zich niet of nauwelijks onderdeel van de vernieuwing. Dat heeft gevolgen voor een succesvolle invoering en voor de eigen tevredenheid over het werk.»^[4]

Wikipedia heeft het rapport van de commissie-Dijsselbloem mooi samengevat:

«In het eindrapport werd onder meer geconcludeerd dat de overheid haar kerntaak, het zeker stellen van de kwaliteit van het onderwijs, de afgelopen jaren ernstig heeft verwaarloosd. De overheid heeft zich, soms tot in het klaslokaal, bemoeid met de didactiek en tegelijkertijd de invulling van de onderwijsdoelen in hoge mate aan anderen overgelaten en nagelaten voldoende toezicht te houden op onderwijsresultaten. Er werd dan ook gesteld dat de politiek zich niet te veel moet bemoeien met het te geven dagelijkse onderwijs maar dit meer aan leraren en ouders moet overlaten. Ten aanzien van de ingrijpende vernieuwingen in het voortgezet onderwijs in de jaren negentig trekt de commissie een aantal conclusies: De analyse van problemen schoot tekort, er zijn grote risico’s genomen met kwetsbare leerlingen, de verantwoordelijke bewindslieden vertoonden een tunnelvisie, het politiek draagvlak werd belangrijker gevonden dan het draagvlak in het onderwijs, de docenten, ouders en leerlingen zijn onvoldoende gehoord in ‘onderwijspolder’, veel beleidskeuzen werden bepaald door het financiële kader, parallelle ingrijpende veranderingen doorkruisten de vernieuwing, de genoemde didactische vernieuwingen werden door de scholen (deels ten onrechte) als verplicht ervaren, er was achteraf een forse aanpassing in de regelgeving, de effecten van de onderwijsvernieuwingen op de onderwijsresultaten lopen uiteen, er werd te veel waarde gehecht aan de goede positie van Nederland op de internationale ranglijsten, de wetenschappelijke onderbouwing van ‘het nieuwe leren’ ontbreekt grotendeels, de wijze van invoering van ‘het nieuwe leren’ was risicovol»^[5]

Daar was geen woord Spaans bij. Iedereen was erg onder de indruk en dankbaar voor het heldere rapport. Zo dom zouden ze vast nooit meer zijn…

Miljoenen heeft het gekost

Je zou verwachten dat Den Haag nu bedremmeld in de hoek zou gaan zitten, maar niets was minder waar. Ze verzonnen iets heel leuks. De Onderwijscoöperatie, Van, Voor en Door!!! Gaan jullie brutale, ondankbare, brulaapjes het zelf dan maar doen. Het is 2011.

We gaan een Lerarenregister maken, op vrijwillige basis maar met arbeidsrechtelijke consequenties als je niet mee doet. Echt heel leuk… Wederom geen draagvlak, alleen in naam VanVoorDoor, en liederlijk onderuit gegaan per 1 januari 2019, maar vleugellam sinds dag 1. Miljoenen heeft het gekost; de Kwartiermaker^[6] die zou gaan onderzoeken wat er nu toch allemaal aan de hand was geweest aldaar, besloot zijn rapport niet openbaar te maken. Zou ik ook niet doen als ik Arnold Braak was. Dat was Wolf 2.

Ik vergeet bijna de rekentoets die vanaf schooljaar 2013-2014 werd ingevoerd. Docenten die er verstand van hebben, onder wie Karin den Heijer, Gerard Koolstra, Ben Wilbrink, zeiden dat de toets niet deugde en sloegen alarm. De rekentoets toetste leesvaardigheid en de vragen klopten vaak niet of waren absurd. In spiegelbeeld klokkijken en zo^[7]. Altijd handig. Behalve als je erop kunt zakken voor je diploma. Lang verhaal kort, de rekentoets werd een hele generatie leerlingen later afgeschaft.^[8] Het is dan 2018. Jammer voor de leerlingen die hier onder hebben moeten lijden. Voortschrijdend inzicht etc.  Er is werkelijk niks zo irritant als docenten die zich tegen onderwijs gaan aanbemoeien. Dat was Wolf 3.

Nu wordt het gruwelijk

Tot nu toe was het pijnlijk, nu wordt het gruwelijk. Groot Alarm. De invoering van het Passend Onderwijs^[9]. We schrijven 2014. Laat duidelijk zijn dat dit geen verkapte bezuiniging is. Het is een heel goed idee. Kinderen horen op te groeien en naar school te gaan met hun vriendjes en vriendinnetjes in de buurt en moeten alleen naar Speciaal Onderwijs als het écht niet anders kan. Dit is dus weloverwogen en goed doordacht beleid en beslist, en ik herhaal dat, beslist geen verkapte zieke bezuinigingsronde over de ruggen van kwetsbare kinderen. Die gedachte werp ik verre van me en je moet wel een heel slecht mens zijn om die toch al vaak kwetsbare kinderen een plek in hun eigen buurt te misgunnen, behalve dan dat de ontvangende docenten vaak niet handelingsbekwaam zijn, dat de extra handen in de klas niet meekomen, dat er een woud aan clubjes is wildgegroeid dat heel veel geld kan verdienen aan al die rugzakjes en dat het aantal kinderen wat buiten de boot valt angstaanjagend is, behalve bij de kinderen met mondige ouders want die kunnen speciale bekostiging regelen als ze hun mond houden want dit mag niet voor iedereen gelden, dat zou teveel geld kosten en ik wil nogmaals benadrukken dat dit beslist geen ordinaire bezuinigingsronde is over de ruggen van toch al zo kwetsbare kinderen. Ambulante begeleiders werden ontslagen en vers uit de klei getrokken Samenwerkingsverbanden mochten het wiel opnieuw uitvinden.

In 2016 luidt de Onderwijsraad de noodklok:

«In de onderwijspraktijk bestaat een negatief beeld van Passend Onderwijs. Om de betrokkenheid van leraren en het draagvlak voor passend onderwijs te vergroten, zullen de besturen samen met scholen en leraren de doelen voor passend onderwijs verder moeten concretiseren. Versterking van de deskundigheid van leraren moet volgens de raad zowel binnen schoolteams als via de lerarenopleidingen gebeuren.»^[10]

Met andere woorden, ze kunnen het niet en ze willen het niet, ik bedoel, er is geen draagvlak. En dat is niet zo vreemd want twee jaar voor de vermaledijde invoering van Passend Onderwijs was er al een staking in de Arena waar zo’n 50.000 leraren aan deelnamen.^[11] Het CNV schreef toen op haar site:

«Vanuit de ArenA willen leraren en schoolleiders een massaal Nee laten horen tegen de bezuinigingen en ontslagen in het passend onderwijs en een Ja voor de kwaliteit van onderwijs voor alle kinderen. Al sinds het bekendmaken van de bezuiniging in 2010 is er geen draagvlak voor deze maatregel bij leraren, ambulant begeleiders, schoolleiders, schoolbesturen in zowel het speciaal als regulier onderwijs en ouders. Er zijn alternatieven aangedragen, een petitie met 80.000 handtekeningen overhandigd aan de minister, een manifestatie met meer dan 10.000 demonstranten georganiseerd. De minister blijft vasthouden aan de bezuiniging. Daarom is de maat vol en staakt het onderwijs in het belang van goed onderwijs.» ^[12]

In 2016 kwam DUO Onderwijsonderzoek Van Grinsven en Van der Woud met hun rapportage over Passend Onderwijs. Ik zal u het hele rapport besparen maar dit waren de gesignaleerde problemen:

«De leerkrachten en docenten die hebben aangegeven door de invoering van passend onderwijs zelf problemen te ervaren, hebben we vervolgens gevraagd te beschrijven om welke problemen het gaat. De beschreven problemen kunnen als volgt worden samengevat (in willekeurige volgorde): Alle leerlingen die aandacht te geven die ze nodig hebben is onmogelijk (o.a. met de gegeven klassengrootte, het aantal ‘probleem-leerlingen’, de aard van de problemen, etc.); Leerlingen met gedragsproblemen die een buitenproportionele invloed in de groep/klas hebben; De administratieve belasting, o.a. het rapporteren, de verantwoording, etc.; De complexiteit van de problematiek van zorgleerlingen; De klassen zijn te groot in combinatie met de ‘zorg’ voor de passend onderwijs-leerlingen; De negatieve invloed op de prestaties van de normale leerlingen; De ontbrekende kennis, vaardigheden, expertise van de leerkracht/docent; De werkdruk is te hoog geworden; Er worden onvoldoende faciliteiten geboden om de leerlingen die begeleiding/ ondersteuning te bieden waar zij behoefte aan hebben; Gebrek aan extra handen/tijd in de groep/gebrek aan begeleiding; Het gevoel (overal) te kort te schieten/de leerlingen te kort te doen, zowel ten opzichte van de ‘normale’ leerlingen als ten opzichte van de passend onderwijs-leerlingen; Het toenemend aantal zorgleerlingen in de toch al grote groepen.» ^[13]

Als kers op de taart werd de invoering van referentiedoelen onderdeel van het verhogen van leerprestaties. Een beheersingsverplichting in plaats van een inspanningsverplichting. Per CITO-toets was er ook een inspectienorm uitgedrukt in een vaardigheidsscore. Als je als school onder die score zat kreeg je extra inspectiebezoek en op basis van alleen je scores kon je tot zwakke school worden benoemd. Alle resultaten werden openbaar gemaakt, dus als jij jouw school openstelde voor iedereen die extra hulp behoefde en je kon het niet waarmaken door onvoldoende ondersteuning, werd je afgeschoten.^[14] Dat was Wolf 4.

Ik kan het nog even hebben over 21st Century Skills^[15], maar gelukkig zijn die al in 2007 vakkundig onderuit geschoffeld door Kirschner, Meester, Geary, Tricot en Sweller. Ze zijn niet van de 21^e eeuw, geen vaardigheden en niet aanleerbaar. Tot zover dus die kolder. Kennis ondergeschikt aan vaardigheden. Sodemieter op.^[16] We noemen het Wolf 5. Hardleers hè?

Alleen de docenten in het veld weten van niks

Ik zou nu ook kunnen schrijven over curriculum.nu maar ik heb er de moed niet meer voor. Martin Ringenaldus^[17] heeft alles al intelligent gezegd. Net als eigenlijk iedereen die iets van Onderwijs weet en die zich er in heeft verdiept. Het is zogenaamd VanVoorDoor, alleen de docenten in het veld weten van niks en de flarden die ze opvangen zijn angstaanjagend, er is dus geen draagvlak en dat is een harde eis voor invoering. Toch is het groot alarm want, net als dat jongetje dat steeds alarm sloeg, is de vader inmiddels murw geslagen. Nu denken we:

«Ja joh, kan ons het schelen, die onzin voeren ze in en als wij dan laten zien dat er geen draagvlak voor is en dat het niet werkt dan draaien ze het wel weer terug in Den Haag, laat ze maar met hun bezigheidstherapie, ze moeten toch wat met al die miljarden? Het heeft geen zin om er tegenin te gaan, die molens draaien tot er zand in de machines zit en dan komt het wel weer goed. Ja, er gaat een generatie of twee drie aan gort, maar uiteindelijk komen ze wel tot wijsheid daar in Den Haag.»

Dat laatste kon wel eens kloppen. Ieder tussenproduct van Curriculum.nu zou vergezeld gaan van een draagvlakmeting. Die lijken niet te bestaan en als ze wel zouden bestaan dan zijn ze geheim met een goede reden. Een Kamermeerderheid wil pas overgaan tot invoering als er aantoonbaar draagvlak voor is, dus die kans is een geruststellend nul. Dit is de laatste Wolf. De Fatale Wolf. De Wolf waar niemand meer wat op uit doet.

In dit moeras van schimmige onduidelijkheid over de toekomst woekeren sectaire bewegingen. Avatar, democratisch, scientologie, hersenspoel, NLP, esoterisch biologisch dynamisch gezwam over lekker in je vel is belangrijker dan onregelmatige werkwoorden. Ze komen op als champignons; wellness ook, heel mindful. En zo. Gelijk hebben ze, er is vrijheid van onderwijs, niemand zegt dat dit ook van bovenwijs moet zijn. Geld komt toch wel binnen.

Zo hebben we nu een Civiel Engineer die in kaart probeert te brengen (niet gratis begrijp ik) wat het Doel is van Onderwijs… Dit is geen grapje. Ze is mooi en heel succesvol. En zeer gerespecteerd door bestuurders die eindelijk een plek hebben gevonden voor al dat geld op de plank. Ik zou dat gratis doen en ik weet waar ik het over heb. (PS: Het doel van Onderwijs is Kennis overdragen. Hier! Gratis!) Ik zou er ook nog bij geven wat de BEDOELING van Onderwijs is… (PS: Kennis overdragen.) Ik zou graag een Real-life show zien waarin deze Civil Engineer een dagje VMBO Kader draait. De derdejaars. Niet om te screenen op linkse indoctrinatie, daar maak ik me bij haar geen zorgen over, gewoon op pedagogiek.

Als telkens opnieuw zou blijken dat het niet werkt

Ondertussen is de Staat van het Onderwijs een pittige, de ongelijkheid groeit, het aantal thuiszitters groeit mee in hetzelfde tempo als het tekort aan docenten. De complottheorieën ook: alle prietpraat zou voorgeschreven zijn door Unesco, Nederland zou niks meer te vertellen hebben over het eigen onderwijs, alles moet van Europa in de rol van Boze Wolf. Onzin natuurlijk. Er is er maar 1 die gaat over zijn onderwijs en dat ben ik, de docent in de klas, met de poten in de klei. Een inmiddels gepensioneerde docent schreef me dit:

«Ik weigerde ooit militaire dienst, maar droom nu van uzi’s en kalasjnikovs. Maar zonder gekheid, ooit dacht ik dat al die absurde vernieuwingen de producten waren van misleide geesten, dat ze tot inkeer zouden komen als telkens opnieuw zou blijken dat het niet werkt. Ik geloof dat niet meer. Ik twijfel soms of een aluhoedje of een vergiet niet verstandiger is. Wat zijn de machten hierachter? Politiek/maatschappelijk of simpel geld?»

Een andere schreef me:

«Het is maar goed dat er zo veel gewone goede docenten in het onderwijs zitten, die zich niets van al die richtingenstrijd aantrekken. Zelf onderzoek doen en hun kennis en boerenverstand gebruiken om de leerlingen en de collega’s mee te krijgen in gewoon goed onderwijs.»

De commissie-Boerenverstand

Ik heb een goed idee, en ik ga Den Haag een hoop geld besparen. Ik benoem hierbij de commissie-Boerenverstand en nodig hiertoe uit in willekeurige volgorde: Gerard Koolstra, Ben Wilbrink, Paul Kirschner, Erik Meester, Martin Ringenaldus, Karin den Heijer, Cathelijne Anten, Walter Kamphuis, Gerard Verhoef, Debbie Dussel, Kim van Strien, Alexander Rinnooy Kan, Jeroen Goes, Michelle van Dijk, Eva Naaijkens, Casper Hulshof, Martin Bootsma, Michel Couzijn, Erik Kolthof, Olga Nagtegaal, Huub Philippens, Jeanet Meijs, Jeroen Duinveld, Ronald Buitelaar, Désirée Hairwassers, Petra Prins, Tommy Derksen, Patrick Woudstra, Frans van Haandel, Jelmer Evers, Jan Drentje, Ton van Haperen, Jeroen Dijsselbloem en zijn hele commissie en wie verder maar wil die niets te verdienen heeft aan het snel te schrappen middenveld.
Ik zou de heren van het Lerarencollectief – Roovers, Van de Ven en Kneyber – ook van harte willen uitnodigen maar ik vermoed dat zij te druk zijn met ons verbinden en dat moet voor nu maar even voorrang krijgen. Zij kunnen altijd nog aansluiten. Common sense is ook hun middle name. Ik kan de conclusies van het eindrapport hier alvast delen:

• Los het lerarentekort op.
• Stop met Knellend Onderwijs.
• Annuleer alle subsidie aan het Prietpraatveld.
• Stop met curriculum.nu.
• Zet alle zeilen bij om thuiszitters op een goeie plek te krijgen.
• Geef leraren hun autonomie terug.

Boerenverstand had de redding kunnen zijn van dat jochie dat steeds wolf riep. Ik troost me met die gedachte. Uiteindelijk komt het wel goed. We vernielen een paar generaties, maar dan heb je ook wat.

Noten
1  https://nl.wikipedia.org/wiki/Fabels_van_Aesopus#De_jongen_die_wolf_riep
2 https://www.parlement.com/9291000/d/tk31007_6.pdf
3 https://www.parlement.com/9291000/d/tk31007_6.pdf
4 LeerKracht, advies van de Commissie Leraren, september 2007. p. 29.
5 https://nl.wikipedia.org/wiki/Parlementair_onderzoek_onderwijsvernieuwingen
6 https://mbo-today.nl/category/dossier-lerarenregister
7 https://www.nrc.nl/nieuws/2018/03/28/de-rekentoets-willen-jullie-alsjeblieft-niet-te-veel-lachen-a159619
8 https://didactiefonline.nl/artikel/rekentoets-onschadelijk-gemaakt
9 https://wij-leren.nl/hgw-samenhang-ogw.php
10 https://www.onderwijsraad.nl/publicaties/adviezen/2016/12/05/passend-onderwijs
11 https://onderwijs.cnvconnectief.nl/nieuws/staking-passend-onderwijs-in-arena/ (niet meer beschikbaar)
12 https://onderwijs.cnvconnectief.nl/nieuws/staking-passend-onderwijs-in-arena/ (niet meer beschikbaar)
13 https://www.duo-onderwijsonderzoek.nl/wp-content/uploads/2016/06/Rapportage-Passend-Onderwijs-22-juni-2016.pdf
14 https://didactiefonline.nl/artikel/onzin-van-opbrengstgerichter-werken
15 http://curriculumvandetoekomst.slo.nl/21e-eeuwse-vaardigheden (niet meer beschikbaar). Zie: https://www.slo.nl/thema/meer/21e-eeuwsevaardigheden/
16 https://onderzoekonderwijs.net/2017/12/21/de-holle-retoriek-van-21st-century-skills-hoezo-is-kennis-minder-belangrijk/
17 https://didactiefonline.nl/blog/vriend-en-vijand/curriculumnu-en-de-kleren-van-de-keizer#.XIedQa_R1DA.twitter

Charlotte Goulmy
lerares Frans

Foto bovenaan is gemaakt door Jason Rosewell