Zijn wetenschappers verantwoordelijk voor de aftakeling van de democratie?

De Schotse redacteur en schrijver over wetenschapsbeleid, Colin Macilwain beweert dat als Donald Trump een ramp teweeg zou brengen in de Westerse democratie, wetenschappers zich moeten afvragen welk aandeel zij hebben gehad in deze neergang.
In een artikel in het internationale wetenschappelijke tijdschrift Nature schrijft hij dat we Trump, die zich als een olifant in de porseleinkast beweegt, niet mogen negeren. Macilwain heeft in februari 2016 de jaarlijkse bijeenkomst bijgewoond van de American Association for the Advancement of Science (AAAS). Volgens hem de beste bijeenkomst in twintig jaar. De sessies over wetenschapsbeleid zaten bomvol, thema was geëngageerde wetenschap: global science engagement.
In lange tijd had Mcilwain niet zoveel mensen bij elkaar gezien die ook vonden dat wetenschappers beter zouden moeten communiceren met het publiek. Het enige minpunt was dat buiten het hotel, elders in de wereld, de toestand bepaald verontrustend te noemen was: “De bijeenkomst van de AAAS vond eigenlijk plaats in een halfschemerig never-neverland”, aldus Macilwain. Terwijl het gezelschap de mond vol had over het wetenschapsbeleid, waren de pijlers onder de republiek onder luid kabaal bezig af te brokkelen.

Supporters en gedeputeerden van Donald Trump, die mogelijk meedoet aan de Amerikaanse presidentsverkiezingen in november, zijn ultra-conservatieve rivaal Ted Cruz, of zelfs de opstandige Democraat Bernie Sanders, hebben niet meegedaan aan de discussies. Dat doen ze nooit. Senior onderzoekers daarentegen zijn sterk verbonden met het centralistische, politieke vrije-markt-establishment dat nu bezig is uit de gunst van het publiek te geraken. Dat is gevaarlijk.

Een graantje meepikken

Niet alleen in de Verenigde Staten loopt deze samenwerking – en daarmee de democratie – gevaar. Polen heeft onlangs een reactionaire regering gekozen die de persvrijheid wil indammen. Frankrijk krijgt misschien Marine Le Pen als presidentskandidaat, en gekozen leiders in de rest van de wereld krijgen in meer of mindere mate te maken met economische en migratie-problemen. Populistisch nationalisme is in de opmars.
Niet voor niets worden mensen aangespoord Tom Hollands boek over de val van het Romeinse Rijk, Rubicon: The triumph and tragedy of the Roman Republic, te lezen. Het establishment, waarmee de wetenschap altijd hartelijke, zij het soms in een ondergeschikte rol, betrekkingen heeft onderhouden, is bezig onderuit te gaan.
Macilwain: “Ik vrees dat veel onderzoekers denken dat dit niet hun problemen zijn. Maar dat zijn ze wel”. Als het Westen inderdaad bezig is tenonder te gaan, dan speelt Donald Trump in dit proces de rol van Caligula en betreft het hier niet alleen een zaak van de politieke en financiële elite. Het betreft ook de ‘deskundigen’ die om deze elite heencirkelen, onderwijl hun ego’s strelend en hun belangen verdedigend.

De toneelschrijver Bertold Brecht heeft over deskundigen geschreven op een niet erg gunstige manier. Volgens hem kibbelen ze onderling en proberen ze in een zo goed mogelijk blaadje te komen bij hun voorname broodheer.
Helaas hebben wetenschappelijke onderzoekers zich soms tot dat niveau verlaagd. Ze accepteerden maar al te graag de politieke en financiële autocratie. Ze hingen, net als de voorzitter van de European Research Council, ook rond op het jaarlijkse Wereld Economisch Forum in Davos in de hoop een graantje mee te kunnen pikken aan tafel van de rijken.

Ze belanden op zo’n post zonder te hebben nagedacht over de consequenties

Het probleem strekt zich uit tot in de maatschappij. We hebben het graag over ‘het publiek erbij betrekken’, maar veel wetenschappers willen gewoon met de mensen praten. Intussen laten teveel gewone wetenschappers blijken dat ze intellectuele minachting hebben voor politici, terwijl deze wetenschappers zelf gekozen hebben voor een carrière die hun in staat stelt betrekkelijk eenvoudige vraagstukken op te lossen in plaats van moeilijke. Bijvoorbeeld een machine bouwen voor het opsporen van zwaartekrachtgolven, in plaats van een gezondheidszorgplan uitvoeren in een kleine stad.

De onderzoekers die werken met de overheid of het publiek – bijvoorbeeld wetenschappelijke adviseurs – nemen vaak een hoge politieke positie in zonder dat te erkennen. Ze steunen bijvoorbeeld vrije handelsverdragen die het recht van democratische overheden inperken om zaken te controleren zoals sigarettenreclame of het gebruik van pesticiden. Het gaat hier om een politieke post die door multinationale ondernemingen zeer aantrekkelijk gevonden wordt. Veel wetenschappers belanden op zo’n post zonder dat ze nagedacht hebben over de consequenties.

De schuldvraag zal rondgaan

Nu zijn er wel onderzoekers die het anders wilden, zoals de Federation of American Scientists en de Union of Concerned Scientists. Er is momenteel ook een actieve beweging van jonge wetenschapperszich die zich willen inzetten voor het algemeen, maatschappelijk belang.
Maar de top is als verlamd. Belangrijke wetenschapsorganisaties doen weinig, behalve jacht maken op geld en de heersende politieke en financiële verbintenis versterken, zelfs na de financiële crisis van 2008 die de vrije-markt-filosofie, de basis van deze verbintenis, heeft bezoedeld. Macilwain: “Jaren geleden heb ik er al op gewezen dat wetenschappelijke leiders gefaald hebben in een reactie van enige betekenis op die crisis. Ik wacht er nog steeds op”.

De politieke structuur van het Westen is aan het afbrokkelen. Als die uit elkaar valt, zal de schuldvraag rondgaan. De meeste schuld krijgen de politieke en financiële elites, of de herriemakers. Maar ook sommige mensen van het midden die publieke gelden hebben aangenomen en de elites hebben verdedigd en vervolgens niets hebben gedaan maar hebben toegekeken hoe de democratie teloor is gegaan.

The elephant in the room we can’t ignore, door Colin Macilwain, Nature, 16 maart 2016: http://www.nature.com/news/the-elephant

Beware of backroom deals in the name of  ‘science’, door Colin Macilwain, Nature, 16 april 2014: http://www.nature.com/news/beware-of

What matters for science is who runs the country, door Colin Macilwain, Nature, 29 augustus 2012: http://www.nature.com/news/what-matters

Science’s attitudes must reflect a world in crisis, door Colin Macilwain, Nature, 23 november 2011: http://www.nature.com/news/science-s-attitudes