Op 7 april 2014 presenteerde de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) zijn essaybundel Politieke partijen: overbodig of nodig’ De bundel is een vervolg op eerdere adviezen en activiteiten omtrent de toekomst van politieke partijen. In een Ten geleide schrijft Jacques Wallage, voorzitter van de Rob: “Tijdens de conferentie ‘Politieke partijen: revitaliseren of op zoek naar alternatieven?’ die de Rob op 18 april 2013 in Amsterdam organiseerde bleek een grote belangstelling voor deze verkenning. Niemand schreef er politieke partijen volledig af, maar iedereen onderkende ook de kwetsbare positie waarin veel partijen zijn komen te verkeren. Een democratie zonder partijen is geen wenkend perspectief, maar het functieverlies van partijen is onmiskenbaar en vraagt tenminste om een grondige revitalisering. En niet iedereen is er gerust op dat zo’n vernieuwing op tijd komt om voor de langere termijn de wezenlijke functies van politieke partijen veilig te stellen.

Politieke partijen vervullen in een parlementaire democratie een essentiële schakel tussen openbaar bestuur en samenleving. Maar zij kunnen die functie slechts overtuigend vervullen als zij niet samenvallen met de overheid. Aan de risico’s van deze verstatelijking wordt in deze bundel terecht aandacht gegeven. Het is, ik erken het, niet eenvoudig in deze dynamische netwerksamenleving de drager te zijn van vaste waarden en die herkenbaar en samenhangend te vertalen in de actualiteit van de politiek. De publieke ruimte verleidt politici en hun partijen ertoe hun opvattingen, en de wijze waarop deze worden vertolkt, aan te passen aan de stemmingswisseling van de bevolking. Dan wordt regeren reageren. En uiteindelijk tast het ‘u vraagt en wij draaien’ wezenlijke functies van partijen aan. Tussen overheid en samenleving kunnen partijen alleen gezagvol opereren wanneer zij hun autonomie weten te bewaren en zelf intern aan eisen van een levende democratie voldoen.

In deze bundel wordt vanuit verschillende perspectieven grondig verkend wat er schort aan de functie-uitoefening van partijen, maar ook welke veranderingen dienstbaar zouden zijn aan het tot staan brengen van het functieverlies van de meeste partijen. De Raad voor het openbaar bestuur heeft gekozen voor een pluriforme en open verkenning”.

Inhoud van de bundel

Inleiding van de redacteuren Sarah L. de Lange, Monique Leyenaar en Pieter de Jong

Kris Deschouwer: Politieke partijen in ontwikkeling: kansen en bedreigingen

Ingrid van Biezen: Partijen en democratie: revitaliseren of herdefiniëren?

Gerrit Voerman: Kandidaatstelling op landelijk niveau

Marcel Boogers: Rekrutering en selectie op lokaal niveau

Will L. Tiemeijer: De rol van opinie-onderzoek bij de standpuntbepaling van politieke partijen

Paul Kalma: Uit de greep van het bestuur: politiek als bezielde strijd om het algemeen belang

Tom Louwerse: Verkiezingsbeloften: een verouderd ritueel?

Cynthia M.C. van Vonno & Rudy B. Andeweg: Fractiediscipline: van de bok dromen?

Rens Vliegenthart: En wat nu? Alternatieve strategieën voor politieke partijen om burgers te betrekken

Niels Spierings & Kristof Jacobs: Van leden naar ‘likes’? Wat sociale media politieke partijen kunnen bieden

André Krouwel & Jasper van de Pol: Stemhulpen: ter lering ende vermaak

Paul Lucardie & Monique Leyenaar: Representatie zonder politieke partijen: van utopie naar praktijk

Laurent D’Hondt & Aline Goethals: Democratische innovatie: lessen uit de G1000

Maurits Kreijveld: Een toekomst voor politieke partijen: meerderheid of moreel kompas?

Tot slot samenvattend:
“Het antwoord van de Raad voor openbaar bestuur op de vraag of politieke partijen overbodig of nodig zijn is: revitaliseren, maar wel grondig en vanuit een veel bredere opvatting van vertegenwoordiging. Grondige hervorming betekent ook leren van alternatieven en deze integreren in je werkwijze. Politieke partijen, als georganiseerde ideologische verbanden tussen staat en samenleving, hebben een goede kans om hun belangrijke positie te behouden, maar alleen wanneer de samenleving een veel grotere rol krijgt toebedeeld in het politieke bedrijf”.

Downloaden Politieke partijen: overbodig of nodig? Redactie Sarah L. de Lange, Monique Leyenaar & Pieter de Jong, uitgave Raad voor het openbaar bestuur, 208 p., april 2014: https://beroepseer.nl

De Raad voor het openbaar bestuur (Rob) is een adviesraad van de regering en het parlement. De Rob is ingesteld bij Wet van 12 december 1996: www.rob-rfv.nl