Een vitale democratie delegeert vertrouwen en verantwoordelijkheid naar mensen op de werkvloer

In de column van Hans Goslinga in Trouw over Den Uyl en zijn vooruitziende blik, schrijft hij over de oorzaken van het wegzakken van de Partij van de Arbeid. In de tijd van Den Uyl, zestig jaar geleden, was de PvdA nog sterk met vijftig Kamerzetels. Den Uyls voorganger Willem Drees was als premier begonnen met de opbouw van de verzorgingsstaat. In de tijd van Den Uyl steeg de welvaart en ging er ‘een nieuwe wereld open voor de massa, al was het maar op de bromfiets’.

Bij die materiële voorspoed was volgens Den Uyl wel een fundamentele democratisering geboden om te voorkomen dat de burger vervreemd zou raken van de wereld die hem omringde. De waarschuwing waarmee hij in 1957 zijn visie op de nieuwe opgave van zijn partij besloot, was vooruitziend: ‘Alleen als we de burger de kans geven verantwoordelijkheid te dragen, zal hij niet revolteren’. Den Uyl betoogde ook dat vrijheid pas inhoud krijgt als zij de oneindige waarde van elke mens gestalte geeft. Je kon de gelijkwaardigheid niet afdwingen en met verlies van wezenlijke vrijheid tot uitdrukking brengen, schreef hij. ‘Dan blijft de gelijkheid, doch de waardigheid is verloren’.

Maatschappelijke revolutie

Goslinga vraagt zich of af de fundamentele democratisering die Den Uyl beoogde, is mislukt? Zijn antwoord: “Ik vrees dat het antwoord bevestigend moet zijn. Van verscheidene mensen op de werkvloer hoor ik dat zij de lol in hun werk verliezen door een doorgedraaide verantwoordingsplicht, die hen berooft van hun autonomie, beroepseer en zelfrespect, en die bovendien een papieren werkelijkheid creëert die zich steeds verder verwijdert van de sociale werkelijkheid. Niet het vertrouwen regeert, maar het wantrouwen.
Het probleem reikt dus verder dan de formele kaders van de democratie. Het heeft dan ook weinig zin de oplossingen in vormen van directe democratie te zoeken – dat is een halve eeuw lang vruchteloos geprobeerd. Niet een politieke revolte, aangedreven door tinnegieters en klaplopers, is nodig, maar een maatschappelijke revolutie die vertrouwen en verantwoordelijkheid delegeert naar de mensen op de werkvloer en zo bijdraagt aan een sterk burgerethos, dat een onmisbare voorwaarde is voor een vitale democratie”.

Lees de hele column van Hans Goslinga, Den Uyl zag revolte al van ver aankomen, Trouw, 11 december 2016: www.trouw.nl