Thijs Jansen

Inleiding

Sinds de invoering van de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren (Wnra) in 2020 worden rijksambtenaren in arbeidsrechtelijk opzicht grotendeels behandeld als ‘gewone’ werknemers. Maar ambtenaren zijn méér dan werknemers: zij dragen in hun werk verantwoordelijkheid voor de democratische rechtsstaat. In de afgelopen jaren zien we echter dag ambtenaren tegen grenzen aan lopen. Zij weten niet altijd hoe zij moeten handelen, bijvoorbeeld als zij willen demonstreren.

De Routewijzer rechtspositie rijksambtenaren biedt daarom een integraal overzicht van de rechtspositie van rijksambtenaren. In de eerste drie hoofdstukken worden de plichten en verboden, rechten en (rechts)middelen systematisch op een rij gezet. Daarmee is de routewijzer een handzaam naslagwerk voor ambtenaren en hun werkgevers.

De routewijzer vormt een praktisch vervolg op het eerder verschenen paper Op weg naar structurele borging van ambtelijk vakmanschap in de democratische rechtsstaat (A+O fonds Rijk / Stichting Beroepseer, herziene versie juni 2025). Waar het paper de grondslagen en inhoud van ambtelijk vakmanschap beschrijft, beschrijft de routewijzer de juridische positie van de ambtenaar.

Aanbevelingen

Het vierde hoofdstuk bevat aanbevelingen om de rechtsstatelijke rechten en plichten steviger te verankeren. Daarbij keken de auteurs nadrukkelijk naar Nieuw-Zeeland als voorbeeld. Daar kent men een Public Service Act met een zelfstandige werkgeversfunctie en borging van het recht op onafhankelijke advisering.

Klik hier om de Routewijzer rechtspositie rijksambtenaren te downloaden.

Over de auteurs

• Caroline Raat is jurist, sociaal wetenschapper en auteur van diverse boeken en publicaties over rechtsstaat, ethiek en integriteit.
• Thijs Jansen is directeur van Stichting Beroepseer en auteur van diverse publicaties over ambtelijk vakmanschap en de democratische rechtsstaat.

Project van woorden naar daden

De Routewijzer is de volgende publicatie in het kader van het project ‘Van woorden naar daden’, een initiatief van het A+O fonds Rijk in samenwerking met Stichting Beroepseer en de Centrale voor Middelbare en Hogere Functionarissen (CMHF). Dit project heeft als doel om de ruimte voor ambtelijke vakmanschap te vergroten en duurzaam te verankeren binnen de Rijksoverheid. Het vakmanschap van ambtenaren is cruciaal om een verantwoordelijke overheid te onderhouden, waarin burgers vertrouwen hebben. Voor de zomer verscheen het eerste paper:

• Paper Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat (herziene versie juni 2025): link naar paper

De afgelopen jaren is de noodzaak van goed ambtelijk vakmanschap indringend duidelijk geworden. De Toeslagenaffaire, maatschappelijke crises en ambtelijk activisme vragen om meer dan incidentele programma’s. Ze vragen om structurele, normatieve én juridische borging van vakmanschap. Daarom presenteren wij nu een herziene en uitgebreide versie van het paper Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat (2024), in het kader van het project Van woorden naar daden – een initiatief van het A+O fonds Rijk, Stichting Beroepseer en CMHF Overheid.

Wat biedt dit paper?

• Een vernieuwde definitie van ambtelijk vakmanschap als het vermogen om macht om te zetten in gezag.
• Het viervoudig recht op vakmanschap: burgers, volksvertegenwoordigers, bestuurders én ambtenaren hebben recht op professioneel ambtelijk handelen.
• Een herbronning in het denken van Hobbes, Rousseau, Kant en Montesquieu.
• Sterke nadruk op rechtsstatelijke kaders en behoorlijk bestuur als professioneel kompas.
• Een constructief-kritische beschouwing van rijksbrede programma’s zoals Grenzeloos Samenwerken, Dialoog en Ethiek en initiatieven als introductie van de nieuwe ambtseed. Deze hebben onmiskenbaar waardevolle bijdragen geleverd aan reflectie en cultuurverandering, maar er is tegelijkertijd te lang onvoldoende voortgang geboekt in de structurele juridische en organisatorische verankering van het recht op ambtelijk vakmanschap. Het is verheugend dat er nu echt werk lijkt te worden gemaakt van de verplichte basisopleiding democratisch en rechtsstatelijk ambtelijk vakmanschap (Motie Oostenbruggen/Palmen van 17 april 2024 en het regeerakkoord van het huidige, demissionaire kabinet).
• Zes richtinggevende uitgangspunten voor structurele professionalisering van ambtelijk vakmanschap.

Voor wie?

Dit paper is relevant voor beleidsmakers, topambtenaren, opleiders, en iedereen die betrokken is bij de versterking van de democratische rechtsstaat via professioneel ambtelijk handelen. De hoofdstukken kunnen afzonderlijk worden geraadpleegd, maar vormen samen een geïntegreerde visie op het ambtelijk vakmanschap in Nederland.

Project van woorden naar daden

Dit paper is de eerste stap van het project ‘Van woorden naar daden’, een initiatief van het A+O fonds Rijk in samenwerking met Stichting Beroepseer en de Centrale voor Middelbare en Hogere Functionarissen (CMHF). Dit project heeft als doel om de ruimte voor ambtelijke vakmanschap te vergroten en duurzaam te verankeren binnen de Rijksoverheid. Het vakmanschap van ambtenaren is cruciaal om een verantwoordelijke overheid te onderhouden, waarin burgers vertrouwen hebben.

Download hier het herziene paper Ambtelijk vakmanschap voor de democratische rechtsstaat.