Begin oktober 2022 organiseerden de Stichting Beroepseer en het A+O fonds Rijk de boekpresentatie van de bundel: Het recht op ambtelijk vakmanschap¹⁾. Een van de aanbevelingen uit de bundel betreft het in het leven roepen van een ambtelijke code om de rechtspositie van de rijksambtenaar te versterken.

Geadviseerd wordt om in die code vier ambtelijke kernwaarden vast te leggen en die te concretiseren in gedragsregels. Deze kernwaarden zijn: onafhankelijkheid/onpartijdigheid, rechtvaardigheid, responsiviteit en verantwoordingsbereidheid. Ondertussen werkt het programma Grenzeloos Samenwerken aan het versterken van het ambtelijk vakmanschap. Eén van de projecten in dat kader bestaat uit het samen met ambtenaren werken aan een gids ambtelijk vakmanschap die 7 principes en 14 waarden bevat die als richtsnoer kunnen dienen voor goed ambtelijk vakmanschap. Hoe verhoudt het idee van een code zich tot de gids? Waar kunnen de gids en een ambtelijke beroepscode elkaar versterken?

Op dinsdag 13 december 2022 werd hierover een interactief webinar georganiseerd, met als sprekers Thijs Jansen (directeur van Stichting Beroepseer) en Ellen Viergever (programmamanager Grenzeloos Samenwerken). Maurits Hoenders vanuit het A+O fonds Rijk projectleider treedt op als gespreksleider.

Voer het gesprek

Ellen Viergever start met het kader waarbinnen het programma Grenzeloos Samenwerken²⁾ het opgavegericht werken binnen het Rijk gevestigd wil krijgen. Het programma richt zich op de organisatiecultuur en het gedrag van Rijksambtenaren. Dat gebeurt via een aantal sporen, één daarvan richt zich op het versterken van ambtelijk vakmanschap. Susanne van den Oudenhoven vertelt meer over de gids die ontwikkeld is samen met Rijksambtenaren. De gids is als interactief groeidocument online beschikbaar³⁾ met de uitnodiging om met elkaar in gesprek te gaan over de 7 principes en 14 waarden en op basis daarvan conclusies te trekken over wat dit voor jou betekent.

Referentiekader

Thijs Jansen start met de relevantie van ambtelijk vakmanschap voor zowel burgers, volksvertegenwoordigers, bestuurders en ambtenaren zelf. De kracht van een code ligt in het bieden van een gemeenschappelijk referentiekader. Met daarin opgenomen de hierboven genoemde kernwaarden en met een duidelijke koppeling aan de ambtseed. Een code vraagt om een vorm van toetsing, niet zozeer om te straffen, maar met het accent op leren. Een gemeenschappelijke opleiding helpt daarbij om de code goed te laten landen.

#hoedan

“Ik popel om een aantal zaken verder te brengen” is de reactie van Ellen Viergever op de inbreng van Thijs Jansen, “Wat me bezighoudt is hoe we dit werkend kunnen krijgen. Voor mij zit de paraplu in de veilige werkomgeving: hoe kunnen we er voor zorgen dat signalen naar boven komen als de zaken niet goed gaan?”.  Anne-Marie Buis van het programma Dialoog & Ethiek⁴⁾: “Dat herken ik: bij de aanbevelingen wordt gesproken over kaderscheppende zaken, en dat is het ethisch speelveld zeker ook. Maar ambtenaren moeten dan ook wel snappen hoe dat in de praktijk uitwerkt en wat ze dan concreet kunnen doen. Vanuit ons programma werken we aan een open en veilige gesprekscultuur om dit soort zaken te bespreken. Denk dan ook aan zaken als veiligheid, discriminatie en grensoverschrijdend gedrag”.

Bottom-up

De roep om zaken vooral praktisch te maken wordt ook herkend vanuit de hoek van de koepel CMHF (Centrale van Middelbare en Hogere Functionarissen bij Overheid, Onderwijs) in het webinar vertegenwoordigd door Jan Hut: “Mensen ziten niet te wachten op het zoveelste normstellende stuk. Mensen zien door de bomen het bos niet meer. Onze leden willen wel het gesprek voeren. Maar hebben ook de behoefte aan een eigen stuk, met collega’s ontworpen. Zodat ze een referentie hebben als ze zich sociaal niet veilig voelen. Maar dat komt dan meer van onderop dan van bovenaf – daar geloof ik niet meer in. Ellen Viergever: “Jan, zou onze gids daar niet goed kunnen passen, die is ook samen met ambtenaren ontwikkeld?” Jan Hut: “Ik wist niet dat hij bestond, maar graag!”

Ontwikkelagenda voor meer samenhang

Heleen Gerritsen (adviseur leren en ontwikkelen Ministerie IenW): “Vanuit onze organisatie krijg ik vaak te horen dat mensen niet weten waar ze moeten beginnen, er speelt zo veel. Daarom is de vraag relevant hoe we leidinggevenden kunnen laten zien wat voor hen relevant is en wat ze concreet met hun team kunnen doen. Ellen Viergever: “Dat herken ik helemaal. Wij richten er ons op dat dat wat we aanbieden gelijk in de praktijk uitvoerbaar is. En om meer overzicht en samenhang te krijgen zijn we in opdracht van het SGO (Samenwerkende Gemeentelijke Organisaties) bezig met het maken van een ontwikkelagenda die daar op stuurt.”

De tijd is rijp

Thijs Jansen: op dit moment kun je spreken van een ‘window of opportunity’- door het toeslagenschandaal en de POK (Praktijkovereenkomst tussen student, school en bedrijf) is er veel aandacht voor vernieuwing en prachtige programma’s zoals het programma Grenzeloos Samenwerken. Maar we moeten oppassen dat we ons niet rijk rekenen: als je zaken niet borgt en institutionaliseert, wat blijft er dan over? Symone Peters (Grenzeloos Samenwerken): “Ik ben vanuit ons programma zelf met de gids en de ambtseed bezig en mijn ervaring is: het moet nooit iets statisch worden. Het gaat er om dat je zaken moet kunnen aanpassen en concreet maken. En wat het vernieuwen van de ambtseed betreft: daar volgt een wets- en implementatietraject voor. Ellen Viergever: “Ik ben het helemaal met Thijs eens dat het momentum er nu is. Misschien moeten we ook wel een klap op de Gids laten geven. Maar ook dan moet er een goede balans zijn met die gids en het gesprek over de inhoud.”

Waan van de dag

Susanne van den Oudenhoven: “We willen dat gesprekken over vakmanschap bottom up gevoerd worden. Wat ik door dit webinar leer: daarvoor is het zaak het materiaal dat de basis biedt voor dat soort gesprekken goed vindbaar te maken. We moeten uitwerken op welke manier we dat het beste kunnen doen.” Keesjan Kleef (Rijksdienst voor ondernemend Nederland – RVO): “We moeten de verhalen vertellen over wat we onder de principes verstaan- de verhalen over hoe het goed gaat; het gesprek over het goede handelen. Dat is vakmanschap. Anne-Marie Buis: “Voor dat soort gesprekken heb je wel tijd en ruimte nodig. Wat ik in de praktijk zie is dat ambtenaren het zo druk hebben met de waan van de dag dat ze hier niet aan toe komen. Vertraging is nodig!” Maurits Hoenders: “Ik zie dat als verantwoordelijkheid van de werkgever – ruimte scheppen voor reflectie, loyale tegenspraak en wat vaker nee verkopen.” Heleen Gerritsen: “Waar het om gaat is om op een andere manier te gaan werken. Het is èn-èn: zaken borgen,  institutionaliseren en tijd maken voor het goede gesprek.” Marion Stassen (Belastingdienst Opleidingen, vakgroep vakmanschap): “Dat herken ik – wat nodig is, is structureel aandacht geven aan dit onderwerp dicht op de praktijk.”

Hulpvraag uit de praktijk

Veel van de deelnemers aan dit webinar behoren tot de direct betrokkenen bij het verder ontwikkelen van ambtelijk vakmanschap, concludeert Rijkstrainee  Jana Zwetsloot (ministerie van Economische Zaken en Klimaat – EZK). “In de praktijk die ik mee maak is niet veel ruimte voor reflectie”. Susanne van den Oudenhoven: “Jana hoe kunnen we je daarbij helpen?” Jana: “Iemand die een verhaal komt vertellen en ruimte voor een reflectiemoment, niet eenmalig maar structureel. Als ik iets fout zie gaan, moet ik vanuit de gids daarop terug kunnen vallen. Dan kan ik zeggen: het staat in de gids en het hoort erbij! Iets waar je je op kunt beroepen: ik handel in de geest hiervan- dat zou me enorm helpen”.

Eindreflectie

Ellen Viergever: Ik ben blij met dit gesprek, eigenlijk is dit ook een soort reflectie waar we onszelf de tijd voor hebben gegund, dank daarvoor!

Susanne van den Oudenhoven: Ik ben aan het denken gezet over hoe we de kernwaarden van het ambtelijk vakmanschap aanbieden en hoe we het gesprek aangaan of we nu de juiste te pakken hebben.

Thijs Jansen: Het is belangrijk dat ambtenaren zich realiseren waar ze recht op hebben bij het uitoefenen van hun vak: dit te verhelderen helpt!

Noten
1) Boekpresentatie Het recht op ambtelijk vakmanschap, Jan Jelle van Hasselt, Grenzeloos samenwerken/Pleio, 7 oktober 2022: www.grenzeloossamenwerken.nl/actueel/nieuws/2022/10/07-1/index
²⁾ Programma Grenzeloos samenwerken: www.grenzeloossamenwerken.nl/
³⁾ Gids Ambtelijk Vakmanschap: www.grenzeloossamenwerken.nl/ambtelijk-vakmanschap/gids-ambtelijk-vakmanschap
PDF: https://beroepseer.nl/wp-content/uploads/2022/12/gids_ambtelijk_vakmanschap-1.pdf
⁴⁾ Kerngroep Dialoog & Ethiek: www.grenzeloossamenwerken.nl/dialoog-en-ethiek/over-ons

Dit verslag van de boekpresentatie verscheen eerder op Grenzeloos samenwerken/Pleio: https://grenzeloossamenwerken.pleio.nl (Website is gewijzigd in https://www.grenzeloossamenwerken.nl)