Podcast met Thijs Jansen: Navigeren door beroepseer en ethiek

In de serie Good Insights Podcast wordt onderzocht hoe mensen en hun organisatie hun werk opvatten. Wetenschappers en mensen uit de praktijk stimuleren hun luisteraars na te denken over nieuwe manieren van werken. De serie is onderdeel van het Amerikaanse The Good Project^*) dat de betekenis van ‘goed werk’  heeft onderzocht. Goed werk berust op drie pijlers: uitmuntend vakmanschap, morele verantwoordelijkheid en persoonlijke betrokkenheid. Goed werk hoort van hoge kwaliteit, zinvol en effectief te zijn. De serie draagt nieuwe ideeën en strategieën aan om je werk goed te doen.

Thijs Jansen, directeur van Stichting Beroepseer, is te gast bij Alison Cantor in de aflevering Navigating professional honor and ethics. Zij gaan in gesprek over opbouw en bevordering van beroepseer en ethiek bij ambtenaren in Nederland.

Passages uit de podcast. Thijs Jansen:

«Sinds een jaar of vier vijf,  zijn er veel programma’s om de overheid te veranderen en vooral om de ambtenaren te helpen hun gedrag te veranderen. En dat is waar wij in beeld komen, want wij proberen overheidsorganisaties en ambtenaren te helpen om te leren hoe ze hun gedrag kunnen veranderen.
Dat wil zeggen dat ze niet alleen betrokken kunnen zijn, maar ook kunnen proberen uit te blinken als ambtenaar, de kennis hebben, de opleiding, de competenties, maar ook hoe ze zich ethisch moeten gedragen als ambtenaar, want dat hebben ze niet geleerd. Er wordt niets voor hen georganiseerd.

Zoals ik al zei, er is geen beroepscode voor ambtenaren. Die hebben ze niet. Dus wat zijn de ethische doelen waarnaar je moet leven? Dat weten ze niet. Dus het is individueel. Naar welke uitmuntendheid moeten ze streven? Dat behoort  allemaal geleerd en ontwikkeld te worden.
Daarom hebben we ook een academie voor ambtenaren^**) opgericht, om hen te trainen en te leren hoe ze in hun werk met moeilijke situaties behoren om te gaan.

We proberen ambtenaren te helpen reorganiseren en na te denken over hun functie in de regering. We leren ambtenaren bijvoorbeeld hoe ze hun politieke baas kunnen tegenspreken. Wat is jullie beroepseer? We hebben het idee ontwikkeld van een viervoudig recht op ambtelijke professionaliteit.
Dat moet ik uitleggen. Het probleem in het systeem is dat de ministers en staatssecretarissen, dus de politieke bazen in de regering, lange tijd een monopolie hadden op de professionaliteit van de ambtenarij. In Nederland was het ambtenaren bijvoorbeeld verboden om met de Kamer van volksvertegenwoordigers te praten.

Ze kunnen niet praten met de politieke vertegenwoordigers. Ze kunnen niet praten met burgers. Ze zijn dus volledig geïsoleerd en moeten gewoon alles doen wat de ministers en de regering van hen verlangen. Dat is dus geen goede situatie, want volgens ons is er een viervoudig recht op professionaliteit van het ambtenarenapparaat. Omdat de burgers zeker ook recht hebben op uitstekende ambtelijke professionaliteit, en ook de politieke vertegenwoordigers en de ambtenaren zelf. Dat is de essentie van beroepseer, dat je weet wat er nodig is en dat je weet welke ethische principes daarbij horen omdat jij de expert bent. Het is dus niet goed dat je expertise en je ethische principes worden verwaarloosd vanwege politieke doelen. En zo kom je ergens: ambtenaren behoren zich zorgen te maken over de belangen van die vier partijen. Ze behoren zich dus zorgen te maken over wat zij kunnen doen voor de burgers. Wat te doen voor de burgers? Wat voor de politieke vertegenwoordigers? Wat voor de regering?
Het is dus nodig na te denken over ons eigen zelfrespect, onze eigen beroepseer en beroepstrots. Nodig is balanceren tussen al deze belangen.

Nu is het zo dat ze moeten doen wat de minister zegt. En ze kunnen niet tegenspreken. Ze kunnen niet zeggen dat het onethisch is of dat het geen goed idee is omdat het niet werkt. Het is gewoon je mond houden en doen wat er gezegd wordt. Wel, dat is geen professionaliteit. Dus we proberen verandering te brengen. Minder politieke autoriteit voor ambtenaren. en meer professionele autoriteit van ambtenaren die afwegingen maken en die de belangen van de verschillende partijen en verschillende groepen tegen elkaar afwegen».

Noten
*) Meer info over The Good Work Project en The Good Project: https://beroepseer.nl/good-work-project/
**) Academie voor ambtelijk vakmanschap: https://beroepseer.nl/academie-voor-ambtelijk-vakmanschap/

Luister naar de hele podcast met Thijs Jansen en Alison Cantor, 27 september 2024. Duur 27 min., met transcript. Klik op de afbeelding hieronder.

https://thegoodproject.substack.com/p/navigating-professional-honor-and