Wat is de rol van de politie in de samenleving? Nieuw licht op de – verweven – politietaak

De vele vragen waarop een antwoord is gezocht tijdens de sessies zijn onder meer:

Wat is de betekenis van de politie voor de samenleving? Waar staat zij voor? Wat moet, wil en kan de politie doen? Is de politie een uitvoeringsorganisatie van de minister of het gezag of is het nodig daar anders naar te kijken? Mag van de politie verwacht worden dat zij problemen oplost? Zijn taken te scheiden? Waaraan ontleent de politie haar legitimiteit?

In Het Tijdschrift voor de Politie beschrijft Dorian Schaap wat de resultaten zijn van een onderzoek naar de taak van de politie,  waar de politie voor staat. De resultaten zijn besproken tijdens verschillende sessies en interviews binnen het politiekorps en het management. Zowel binnen als buiten de politie wordt op de vraag waar de politie voor staat als vanzelf geantwoord met de letterlijke weergave, of een variant, van Artikel 3 van de Politiewet. Die luidt: “De politie heeft tot taak in ondergeschiktheid aan het bevoegd gezag en in overeenstemming met de geldende rechtsregels te zorgen voor de daadwerkelijke handhaving van de rechtsorde en het verlenen van hulp aan hen die deze behoeven”.(Politiewet 2012).
Vaak volgt de gebruikelijke vertaling daarvan in drie domeinen: opsporen van strafbare feiten, handhaven van de openbare orde en het verlenen van hulp. Ook andere samenvattingen van de politietaak worden genoemd, zoals beschermen, begrenzen, bekrachtigen.
Er is dus sprake van een gedragen idee, maar dat behoeft verdieping en uitwerking. Dat geldt in de breedte van het politiewerk, maar wellicht in het bijzonder als het raakt aan de verdergaande digitalisering.

De besproken resultaten van het onderzoek hebben geleid tot de ‘identiteitsnotitie’ De betekenis van de politie in de samenleving. Artikel 3 van de Politiewet, de politietaak opnieuw doordacht, geschreven door Jaco van Hoorn en Auke van Dijk. Drs. Jaco van Hoorn is hoofdredacteur van het Tijdschrift voor de politie; Auke van Dijk is strategisch adviseur van de korpsleiding van de Nationale Politie.

Het model van de Nederlandse politie

De notitie neemt de betekenis van de politie in de samenleving als uitgangspunt en zegt daarmee ook iets over wat er op het spel staat en wat we te beschermen hebben. Een belangrijke bevinding is dat politiewerk verweven is en zich niet zinvol laat opknippen in een veelheid aan deeltaken. Daarnaast is politiewerk verweven met het werk van anderen. De politie neemt vanuit haar maatschappelijke verankering in de samenwerking een specifieke positie in vanwege haar doorzettingsmacht en bijzondere informatiepositie, die haar in staat stellen anderen te adviseren en te mobiliseren. En soms creëert zij door haar doorzettingsmacht ruimte voor anderen om te kunnen handelen.

Een bijzonder kenmerk van de Nederlandse politie is de verbinding van de politie met de samenleving, de maatschappelijke verankering, onder lokaal gezag, wat leidt tot een meer gebiedsgebonden en contextgerichte oriëntatie. Niet alleen aanwezig en zichtbaar zijn, maar ook van het kennen en gekend worden gaat een proactieve en preventieve werking uit. De Nederlandse politie is een relationele politie, die communicatief gezag verwerft. Het model van de Nederlandse politie wordt als een grote kracht gezien, die betrekking heeft op de gehele politietaak, tot en met de aanpak van ondermijning en terreurbestrijding. De Nederlandse politie is diep en breed in de – ook steeds verder digitaliserende – samenleving aanwezig en actief, zeker daar waar sprake is van bijzondere maatschappelijke dynamiek en risico’s.  De maatschappelijke verankering, die in toenemende mate ook digitaal ervaren moet worden, vergroot het vertrouwen in en de legitimiteit van de politie.

Een eigen stem

Vaak wordt van de politie gevraagd om te veranderen. De politie is niet ‘gewoon’ een publieke organisatie of ‘een’ ketenpartij, maar kent een unieke positie en dynamiek. Ze voorziet in een maatschappelijke behoefte op een manier die niet zomaar te vervangen of op te delen is. Bewustzijn van de complexiteit en verwevenheid is essentieel. Dat heeft te maken met de kerncompetenties van de politie.
Een gevolgtrekking is dat de politie een eigen stem heeft, die in ondergeschiktheid aan het gezag ook een eigenstandig gezag kent. Een moderne politieorganisatie dient deze stem bewust en verantwoordelijk in te zetten ten dienste van de publieke zaak. Voor een organisatie die de afgelopen jaren terughoudendheid heeft betracht en die het gevoel heeft voortdurend onder druk te staan lijken dit hoge eisen. Tegelijkertijd zijn ze noodzakelijk voor een legitieme, betekenisvolle en effectieve politiezorg nu en in de toekomst.

Vertrekpunt tot dialoog

De notitie is niet bedoeld als een definitieve uitkomst, maar als een vertrekpunt tot een interne en externe dialoog. waarbij in het korps het gesprek gevoerd moet blijven worden over het waarmaken van deze identiteit en waar met het gezag en andere belanghebbenden voortdurend gesproken moet worden over de wijze waarop binnen de brede politiefunctie maatschappelijke vraagstukken meer fundamenteel kunnen worden aangepakt en wat daarin van de politie – en van anderen – mag worden verwacht.

De verweven politietaak. Een politieorganisatie ten dienste van de publieke zaak, door Dorian Schaap, Het Tijdschrift voor de Politie, jrg. 86, no 1, 2024.

De betekenis van de politie in de samenleving, door Jan van Balkom, Website voor de politie, 21 juni 2024: www.websitevoordepolitie.nl/de-betekenis-van-de-politie-in-de-samenleving/

Downloaden De betekenis van de politie in de samenleving, door Jaco van Hoorn en Auke van Dijk, uitgave Politie, februari 2024: https://beroepseer.nl

Passage uit De verweven politie in Het Tijdschrift voor de Politie

«Iedere lezer van dit tijdschrift zal zich op zeker moment hebben afgevraagd wat de rol van de politie in de samenleving is. Waar is zij voor en wat maakt haar eigenlijk uniek? Intuïtief heeft iedereen misschien gevoel bij deze vragen, maar toch betreft het moeilijk grijpbare thematiek waarbij veel onuitgesproken blijft. De politie moet zich positioneren in een complex veld waarbij veel verschillende (soms tegenstrijdige) dingen van haar worden gevraagd en verwacht. Vanuit burgers, partners, maar ook lokale en nationale overheden en natuurlijk de eigen medewerkers. Politiewerk raakt immers aan hoop en angst, aan goed en kwaad, aan onze collectieve identiteit en relatie met de overheid».