Patrick Delaere schrijft op het academische filosofieblog Bij nader inzien over een boekje dat tien jaar geleden verscheen onder de titel Waarheid!
Delaere is filosoof en ethicus en verbonden aan de Faculteit der Wijsbegeerte van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Zijn blog is een welkome bijdrage aan de discussie die er momenteel gaande is over wat waar is en niet en hoe je de leugen herkent.
Delaere in zijn bijdrage Over waarheid, leugens en bulleschijt:
“Deze vertaling van Harry Frankfurts ‘On Truth’ is in het huidige post-factische denkklimaat aan een (forse) nieuwe oplage toe. Kort vóór de publicatie van dit kleinood was de filosoof Frankfurt heel even wereldjeberoemd met een ander kort essay ‘On Bullshit’. Daarin stelde hij een urgente kwestie aan de orde: waarom vinden we leugenaars ergerlijk en laten bullshitters ons relatief onberoerd? Bullshitters zijn mensen die, vaak op uiterst vindingrijke en succesvolle wijze, zomaar wat beweren zonder zich druk te maken over de waarheid van hun beweringen. Vorige zomer wijdde de 87-jarige Frankfurt nog een vijf minuten durend, opzichtig filmpje aan deze kwestie (zie onderaan deze blog.) In ‘Waarhe!d’ legde Frankfurt zijn lezers aansluitend uit waarom waarheid eigenlijk zo belangrijk is voor ons. Daar was het in het andere essay niet van gekomen.

Waarom waarheid ertoe doet

Met waarheid doelt Frankfurt op common sense waarheid. Als iemand om adresgegevens vraagt kunnen we die naar waarheid – kloppend met de feiten van de wereld – verstrekken of liegen. Waarheid, aldus Frankfurt, is van eminent belang om haar onmisbaar praktisch voordeel. Waarheid is nuttig omdat ze recht doet aan de kenmerken van de realiteit waarmee we ons uiteen moeten zetten wanneer we handelen. Wie wil overleven, wie zich wil ontwikkelen wordt in de armen van de waarheid gedreven. We kunnen niet anders dan van de waarheid houden, zegt Frankfurt Spinoza na. Mensen zijn rationele dieren. Ze zijn responsief voor redenen. En redenen komen tot stand op basis van feiten: het feit dat het sneeuwt geeft ons een reden om winterbanden te gebruiken. Feiten en ware beweringen over die feiten zijn onontbeerlijk voor onze redenen om iets te geloven en voor onze redenen om te handelen.

Frankfurt zet zich fel af tegen denkers die stellen dat wat een persoon als waar beschouwt louter een functie is van een individueel perspectief, of bepaald wordt door hetgeen die persoon wel als (on)waar moet zien als gevolg van complexe, onontkoombare sociale invloeden. De feiten zijn zoals ze zijn, los van wat wij ervan denken of ermee zouden willen, stelt Frankfurt. Wie een brug wil bouwen doet er goed aan om een ingenieur in de arm te nemen die rekening houdt met de feiten van de wereld. Natuurlijk speelt subjectiviteit een rol in de beschrijving van sommige feiten, weet ook Frankfurt wel, bijvoorbeeld de feiten die een historicus hanteert. Maar ook de gewetensvolle historicus stuit op de grenzen van de subjectiviteit. Frankfurt citeert het fameuze antwoord van Georges Clemenceau op de vraag hoe historici in de toekomst zullen denken over de Eerste Wereldoorlog: ‘Ze zullen niet zeggen dat België Duitsland binnenviel’.”

Lees de hele blog van Patrick Delaere en ga naar Over waarheid, leugens en bulleschijt op de site van Bij nader inzien, 6 maart 2017: https://bijnaderinzien.org