Gabriël Anthonio over leidinggeven: vertrouwen, dialoog, verbinding, en het plegen van gepast verzet

Gabriël Anthonio zegt dat een goede leider het ook niet altijd weet. In een interview in de digitale Universiteitskrant (UK) van de Universiteit van Groningen vertelt hij aan Christien Boomsma dat een leider dit het beste kan toegeven. Hij moet het leiderschap ontmythologiseren. Weg met de mythes. Heeft de leider dat eenmaal gedaan, “dan kan kun  je samen soep gaan maken”.

Soep? vraagt de interviewster? “Ja”, zegt Anthonio. “Het is zorgen dat iedereen zijn kleine beetjes armoe bij elkaar legt en er iets van maakt dat meer is dan de delen. Leiding geven is duidelijk maken dat jij niet beter of slimmer bent dan de mensen onder je, maar de ruimte creëren om met elkaar tot nieuwe ideeën te komen. Een preitje is niks, een bouillonblokje is niks, of een pan water. Maar doe ze allemaal bij elkaar en je kunt soep maken”.

Anthonio is directeur van Verslavingszorg Noord Nederland (VNN) en lector aan de Stenden Hogeschool in Leeuwarden. Per 1 september 2015 is hij benoemd tot bijzonder hoogleraar Sociologie van leiderschap, organisaties en duurzaamheid aan de faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschapen van de Rijksuniversiteit Groningen.
Hij is duidelijk geen klassieke bestuurder in een glazen kantoor met een topsalaris, merkt Boomsma in haar artikel op, maar een man die het anders wil doen. Hoe anders vertelt hij aan de hand van de metafoor voor soep maken. Op die manier maak je ook de de participatiemaatschappij.
Anthonio heeft een zoon met autisme en een ernstig verstandelijke beperking die op het niveau van een driejarige communiceert en het speciaal onderwijs volgt. Om 12 uur werd daar voor de kinderen soep opgediend vanuit de keuken. Op een dag bedacht een begeleider dat het ook anders kon.
“De kinderen gingen zélf soep maken. Het budget van 5 euro bleef echter in stand. En dat betekende rekenen met dubbeltjes en stuivers – voelen voor de blinde kinderen. In de folder van de supermarkt kijken wat je kunt met dat bedrag. Naar de winkel om inkopen te doen: vijf sperziebonen, één ui…
Vervolgens wordt de soepstraat ingericht: de een snijdt de prei, de ander meet het water af. Mijn zoon is het supportteam: hij staat erbij en zwaait met zijn handen. Uiteindelijk maken ze de soep af en eten er allemaal van”.
Eerst, bedoelt Anthonio, was het ‘soepmoment’ verticaal gestuurd. Maar nu komt er zoveel in samen: rekenen, leren, samenzijn. “Het is overvloed”, zegt hij. “Dat is de participatiesamenleving”.

Razendsnel afbreken wat in vijftig jaar is opgebouwd

Participatiesamenleving? Is dat niet Rutte’s eufemisme voor ‘bezuinigen’?

Ja en nee, verduidelijkt Anthonio. Waar hij het totaal niet mee eens is, is het razende tempo waarin de regering bezig is een stelsel af te breken dat in vijftig jaar is opgebouwd. Het baart hem zorgen. Over verwarde mensen op straat met ernstige psychiatrische en verslavingsproblemen, over jeugd die tussen wal en schip valt, over ouderen die sterven in hun huis.

Maar aan de andere kant wil hij realistisch zijn. De kosten in de zorg zijn nauwelijks meer in de hand te houden. En de zoektocht naar nieuw evenwicht levert ook een prachtige proeftuin op. “Dan denk ik: hoe gaan we hier iets van maken? Ik hou ervan als het schuurt”.

En het schuurt bij vrijwel alle organisaties waar Anthonio aan het hoofd komt. Dat begon al toen hij aan de slag ging bij een reclasseringsinstantie en voor een ingrijpende reorganisatie kwam te staan. Dat was helemáál duidelijk toen hij de directeur werd van de Groningse Van Mesdagkliniek in een tijd dat de kranten bol stonden van verhalen over ontsnappingen, relaties tussen personeel en patiënten, en chaos in de organisatie. Een van zijn voorgangers, directeur Van Marle, was zelfs gegijzeld geweest door een patiënt.

Veiligheid komt voort uit contact, niet uit deuren en hekken

Anthonio besloot het anders te doen. Hij koos ervoor zijn kantoor te vestigen in een opengebroken cel, tussen de patiënten. Hij beloofde hen niet te gijzelen, als zij hém niet zouden gijzelen, stuurde een deel van de beveiligers die de directieleden normaal begeleidden naar huis en liet de grauwe muren beschilderen door studenten van de kunstacademie Minerva en TBS’ers samen. Een risico?

Hij vindt van niet. “Veiligheid komt voort uit contact, niet uit deuren en hekken. Op het moment dat de patiënten je niet zien, maar je beslist wel over hun verlof of dwangmedicatie, dan voelen ze geen contact en verander je in een object”.

In 2015 trok Anthonio een week lang op met zwaar verslaafde mensen met psychiatrische problemen, zich afvragend: wat gaat er goed in de zorg en wat fout? Hij vindt kwetsbare mensen ‘overlevers’: “Neem iemand die al twintig jaar verslaafd is aan de heroïne, maar nog nooit een delict heeft gepleegd. Hij scharrelde al die tijd met zijn fietsje langs garages en verzamelde zo voor 60 euro per dag aan oud ijzer. Dat noem ik indrukwekkend.
En op het moment dat je zegt ‘jij moet wel heel sterk zijn, wanneer je vanuit zo’n moreel kompas je leven inricht’, dan zijn zij ook trots. “Het is toch vreemd dat we de waarde van leven altijd maar willen afmeten aan economische status?”

Bestuurlijk ‘ongeduld’ is hem een doorn in het oog

Als leider van een grote organisatie zoekt Anthonio de dialoog en de ruimte om samen ergens toe te komen, op zoek naar het optimale midden. En – heel belangrijk – hij laat zich niet opjagen. Bestuurlijk ‘ongeduld’ is hem daarbij een doorn in het oog. “Niets doen, is een grote kracht. Hoe erg is het als de jaarrekening niet op 31 december, maar wel op 31 maart positieve cijfers laat zien?”

Lees het hele interview met Gabriël Antonio waarin hij nog ingaat op de stoïcijnse filosoof Epictetus en het eenvoudige leven, gepast verzet plegen en nietsdoen en waarin hij opmerkt dat “niemand meer de baas is, maar dat het systeem het heeft overgenomen”: Weg met de mythes, door Christien Boomsma, Universiteitskrant (UK), mei 2016: www.ukrant.nl

Oratie op dinsdag 7 juni 2016 om 16.15 uur
Op dinsdag 7 juni 2016 houdt prof. dr. Gabriël Anthonio zijn oratie over Leiderschap in verandering: Over afdalen van de piramide en struikelen over kiezelsteentjes in de Aula van het Academiegebouw, Broerstraat 5 in Groningen. Aanvang 16.15 uur.
Wie de oratie wil bijwonen kan zich aanmelden tot een week van tevoren bij de Rijksuniversiteit Groningen: www.rug.nl

Gabriël Anthonio is voortrekker van Beroepseer.