Achttien dwarsdenkers en doordouwers in de gezondheidswetenschap vertellen over hun werk en hun visie

Bij de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie ZonMw is een bundel verschenen met interviews met mensen die in de wetenschap de gebaande paden hebben verlaten en het systeem waarin ze werken kritisch hebben benaderd: Dwarsdenken en doordouwen.
Achttien onderzoekers op het brede terrein van onderzoek, gezondheid en zorg spreken bevlogen over hun werk, drijfveren en hun visie op het wetenschappelijk bestel.
Als wetenschapper beschouwen zij het tot hun taak om ‘dwars te denken’. Behoort niet iedere onderzoeker kritisch te zijn en vragen te stellen, óók over de wijze waarop de wetenschap zelf functioneert?
Als mens delen ze allemaal een eigenschap: ze weten door te duwen. Barrières en conventies? Ze gaan de strijd aan.

Ze vertellen hoe ze tot nieuwe ideeën komen, omgaan met tegenkrachten en zich bovenal staande houden. Wetenschap werkt met afspraken, procedures en conventies. Het is belangrijk om daar met een frisse blik naar te blijven kijken. Alleen op die manier zijn we in staat  ongewenste ontwikkelingen te signaleren en te veranderen.
Ongewenste effecten van wetenschappelijk onderzoek kunnen zijn: publicatiedruk, dominantie van de bibliometrische methode (het meten van wetenschappelijke publicaties), het niet publiceren van negatieve onderzoeksresultaten en onvoldoende transparantie van belangenverstrengeling.

De achttien dwarsdenkers

Trudy Dehue, hoogleraar Theorie en geschiedenis van de psychologie aan de Rijksuniversiteit van Groningen, is gewend kritische vragen te stellen. Ze reflecteert op haar drijfveren en werk, waarin zij voorbeelden van systeemfalen tegenkomt. Wat beweegt haar zich ook tot de niet-wetenschappelijke wereld te wenden, en wat komt ze daarbij tegen? Wat moet er in de wél wetenschappelijke wereld veranderen?: “Als ik echt vind dat er iets niet deugt, kan ik dat niet laten passeren”.

Sadik Harchaoui, directeur van Society Impact, een organisatie voor ontwikkeling van innovatieve financieringsvormen voor maatschappelijke ondernemers, vindt dat Nederland dringend op zoek moet naar innovatieve oplossingen voor de grote sociale en economische vraagstukken. Zo is er een ‘keiharde, maatschappelijke noodzaak’ om mensen met weinig kansen vooruit te helpen. Schrijnend genoeg blijven de problemen van migranten bijvoorbeeld nog steeds onzichtbaar: “In dertig jaar tijd zijn we op dit thema nauwelijks iets opgeschoten. Ik vind dit ongelooflijk, en vooral triest. De vraag op congressen is nog steeds precies dezelfde als toen: hoe gaan we om met mensen van andere culturen? Mensen die het hardst van wetenschappelijke kennis zouden moeten profiteren, worden het minst bereikt”.

Angela Maas bekleedt sinds 2012 de leerstoel Cardiologie voor vrouwen in het Radboud Umc. Vrouwen zijn anders dan mannen, en moeten dus ook anders behandeld worden: “Gek genoeg hebben de mannen in mijn beroepsgroep deze verschillen zichtbaar gemaakt. De nieuwe inzichten ontstaan aan de randen van ons vak, we moeten meer dwarsverbanden leggen”.

Rudi Westendorp, hoogleraar Ouderengeneeskunde, is zelf de fitte ‘senior’ waar hij vaak over praat, schrijft en denkt. Met zijn boodschap ‘oud worden zonder het te zijn’ gaat hij bewust naar de burger toe, in zaaltjes, concertzalen en kerken. Als wetenschapper ziet hij het als zijn taak om de samenleving op te zoeken: “Vaak hoor ik terug dat ik in begrijpelijke taal over een complex onderwerp geschreven heb: dat is het compliment dat me het meest dierbaar is. Wetenschappers moeten aan het algemeen publiek kunnen uitleggen waar ze mee bezig zijn”.

Wouter Kusters, filosoof is taalwetenschapper, schrijver en secretaris van de Stichting Psychiatrie en Filosofie. Hij publiceerde in 2004 diverse boeken, waaronder Pure waanzin: een zoektocht naar de psychotische ervaring dat twee onderscheidingen kreeg. Toen hij voor de tweede keer een psychose kreeg, maakte hij iets merkwaardigs mee: “Verpleegkundigen en psychiaters kenden mij van mijn boeken. Sommigen vroegen zelfs een handtekening”. Hij vindt dat psychotici niet wezenlijk anders zijn, maar ze “ervaren de extremen van de menselijke neigingen en mogelijkheden intenser”.

Anne Speckens is hoogleraar Psychiatrie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze zoekt altijd het spanningsveld tussen verschillende culturen. Ze omschrijft zichzelf als de vrouw tussen de mannen, en de man tussen de vrouwen. De psychiater onder de psychologen, de psycholoog onder de psychiaters. De meditator onder de wetenschappers, en de wetenschapper onder de meditatoren. “Ik stel vragen en zal dat altijd blijven doen, non-conformistisch, op zoek naar grenzen. Als dwarsligger moet je in staat zijn je werk zonder waardering van anderen te doen”.

Jim van Os, psychiater: “De wetenschap is heel conservatief, de verandering komt uit de zorg zelf”.
Marieke Schuurmans, lector Verpleegkundige en paramedische zorg voor mensen met chronische aandoeningen aan de Hogeschool Utrecht en hoogleraar Verplegingswetenschap aan het UMC Utrecht: “Je kunt iemand niet los zien van zijn context”.
Suzanne Pasmans, hoogleraar Kinderdermatologie aan het Erasmus MC Rotterdam/Sophia Kinderziekenhuis: “In het ‘Huidhuis’ heeft de patiënt de regie”.
Stephanie Klein Nagelvoort-Schuit, hoofdopleider interne geneeskunde voor de regio Zuidwest-Nederland: “Als je maar lef en doorzettingsvermogen hebt, vind je vanzelf steun”.
Erik Scherder, hoogleraar Klinische neuropsychologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam: “Negatieve onderzoeksresultaten geven nuance in de wetenschap”.
Conny van Ravenswaaij -Arts, hoogleraar in de Klinische syndromologie, in het bijzonder de genoomanalyse: “Publiceren over postzegels is steeds lastiger”.
Paul Frissen, decaan en bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur:”‘Preventie ontaardt altijd in moralisering”.
Maroeska Rovers, biomedisch wetenschapper: “De epidemiologie wordt een heel ander vak: als alles open access wordt, zijn er geen cohorten meer nodig”.
Eduard Verhagen, hoogleraar Algemene kindergeneeskunde, Universitair Medisch Centrum in Groningen: “De vanzelfsprekendheid van actieve levensbeëindiging stopt bij de buitenlandse grens”.
Karin Stronks, hoogleraar Sociale geneeskunde, Academisch Medisch Centrum van de Universiteit van Amsterdam: “We zijn geneigd te kijken door de bril die we hebben, naar de mensen die we kennen”.
Bart Knols, entomoloog en oprichter Nederlandse Malaria Stichting: “Er is geen relatie tussen een impactfactor en het succesvol bestrijden van malaria”.
Inez de Beaufort, hoogleraar Gezondheidsethiek aan Erasmus MC te Rotterdam: “Het zaaien van twijfel is buitengewoon nuttig”.

De wereld van het gezondheidsonderzoek is nog teveel in zichzelf gekeerd, staat er in het Voorwoord van het boek. In ieder geval hebben deze achttien dwarsdenkers ervoor gezorgd dat dat een stuk minder is geworden.

Het boek Dwarsdenken en doordouwen (juni 2015) is te downloaden op ZonMw: http://www.zonmw.nl/uploads/tx_vipublicaties/ZonMw_Dwarsdenken_en_doordouwen.pdf (Niet meer in PDF beschikbaar op ZonMw). Ga naar https://www.yumpu.com/nl/document/read/39616213/zonmw-dwarsdenken-en-doordouwen

De interviews zijn afgenomen door Gonny ten Haaft en Frans Meulenberg.