Zijn prestaties van politiemensen te meten? Hoe kan politiewerk verantwoord worden?

Een speciaal nummer van Het Tijdschrift voor de Politie is gewijd aan de meetbare politie. Sjors Overman en Thomas Schillemans schrijven in hun bijdrage hoe het gevoel van verantwoording een onmisbare schakel is in het debat over meetbaarheid.
Net als vrijwel alle publieke organisaties moet ook de politie verantwoording kunnen afleggen over de uitvoering van kerntaken. Niet alleen intern, maar ook naar buiten toe moet de politie kunnen uitleggen welke keuzes zijn gemaakt, hoe er is gepresteerd en op welke manier publiek geld is besteed. Als gevolg daarvan is er veel debat over de meetbaarheid van doelen, processen van registratie, beschikbaarheid van informatie en inzichtelijkheid van documentatie. Zo onderzocht de commissie-Kuijken de doelstellingen van de vorming van de Nationale Politie, maar verzuchtte ze dat het onduidelijk was of Nederland veiliger was geworden, omdat de prestaties van de politie niet eenduidig te meten zijn. Met de vorming van de Nationale Politie was de behoefte ontstaan om op uniforme wijze de productie en prestaties van de politie vast te stellen. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan.

Individueel ervaren van verantwoording

Meetbaarheid als probleem blijkt hardnekkig: beleidsmakers zouden “nauwelijks meetbare doelen” formuleren; de politie zou inzet plegen op “nauwelijks meetbare vormen van criminaliteit, zoals ondermijning”. En meetbaarheid zou leiden tot “bonnendagen”, administratieve rompslomp en overlast voor agenten.
Om de meetbaarheidsdiscussie te kunnen begrijpen, is het daarom van belang om de aandacht te verschuiven van de formele manier waarop prestaties worden geregistreerd, naar de wijzen waarop agenten die verantwoording individueel ervaren. Wat ervaren agenten wanneer dit van hen wordt verwacht en vinden zij dat het om de juiste verwachtingen gaat? Trekken zij zich de meetbaarheidsdruk überhaupt aan en welke gevolgen heeft die druk op hun werkbeleving? Leiden meetbare doelen tot grotere inzet en motivatie, zoals de beleidsmakers hopen, of juist tot weerstand en frustratie, zoals critici beweren?

Psychologisch- en gedragsonderzoek laat zien dat geen twee mensen hun verantwoording op dezelfde wijze ervaren. Sommige mensen zullen nachtenlang wakker liggen voorafgaand aan een functioneringsgesprek, ondanks klinkende resultaten. Terwijl anderen, die juist weinig hebben laten zien, fluitend aan zo’n gesprek beginnen. Ditzelfde fenomeen is ook in laboratoriumonderzoek aangetoond als mensen beslissingen moeten nemen en zich moeten verantwoorden. Dat laboratoriumonderzoek laat zien dat mensen beter doordachte beslissingen nemen als ze het gevoel hebben dat ze verantwoording moeten afleggen. Maar ze moeten die verantwoording wel verwachten en accepteren.

Om de gevolgen van de formele verantwoording voor individuen beter te kunnen begrijpen, hebben de auteurs onderzocht hoe individuele agenten, maar ook veel andere werknemers in de publieke sector, hun verantwoordingsplicht ervaren:

“Wij kijken daarbij naar drie belangrijke aspecten van verantwoording. Ten eerste, verwachten agenten dat zij belangrijke beslissingen in de toekomst moeten verantwoorden? Ten tweede, is degene aan wie zij zich verantwoorden deskundig genoeg om het werk goed te kunnen beoordelen? En ten derde, is het überhaupt legitiem dat degene aan wie zij verantwoording afleggen hun beoordeelt?
We hebben deze vragen onderzocht door middel van een grootschalige survey waarbij we een wetenschappelijk gevalideerde schaal hebben gebruikt om de drie elementen van gevoelde verantwoordingsplicht te meten. We deden dit bij enkele duizenden ambtenaren, waaronder agenten. In ons onderzoek vroegen wij ons af hoe ambtenaren hun verantwoordingsplicht ervaren jegens externe belanghebbende organisaties. In het geval van de politie hebben we daarvoor gekeken naar het toenmalige ministerie van Veiligheid en Justitie, dat bestuurlijk verantwoordelijk is voor het korps. De survey is uitgevoerd in 2016, toen de vorming van de Nationale Politie nog vers in het geheugen stond”.

Lees het hele artikel Gevolgen van de meetbare politie – Verantwoording voelen, door Dr. Sjors Overman en prof.dr. Thomas Schillemans, Het Tijdschrift voor de Politie, nummer 2, 2020, pagina 41: www.websitevoordepolitie.nl/content/uploads/sites/3/2020/04/Kiosk-TvdP2-2020-002.pdf (artikel is niet meer beschikbaar). Zie daarvoor in de plaats: Opinie | Verantwoording voelen en ervaren, door  Sjors Overman en Thomas Schillemans, Website voor de politie, 4 juni 2020: www.websitevoordepolitie.nl/opinie-verantwoording-voelen-en-ervaren/

Dr. Sjors Overman is universitair docent bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht; Prof. dr. Thomas Schillemans is hoogleraar bestuur en beleid aan de Universiteit Utrecht

Wat is goed politiewerk?

Hoofdredacteur Jaco van Hoorn probeert in zijn bijdrage over de (on)meetbaarheid van de politie antwoord te geven op de vraag: Wat is eigenlijk goed politiewerk en hoe toon je dat aan? Hij verkent de mogelijkheden en de onmogelijkheden van het verantwoorden van politiewerk. De hang naar cijfers gaat volgens hem voorbij aan de symbolische functie van de politie en de bevestiging van belangrijke waarden.

De politie kent geen terughoudendheid in de wil om te verantwoorden. Het strategisch kompas voor de politie van overmorgen geeft aan dat de politie actief transparant wil zijn over wat ze doet en hoe ze dat doet. De politie levert hiervoor ook veel inspanningen. Toch blijken deze niet bevredigend. De commissie-Kuijken stelt geen uitspraken te kunnen doen over het succes van de vorming van de nationale politie omdat ze het rendement van politie niet inzichtelijk heeft kunnen maken tegen de achtergrond van het geïnvesteerde geld. Dat zou anders moeten, volgens de commissie-Kuijken. Maar kan dat wel?

Verantwoorden is een meerdimensionaal verschijnsel

De kernvraag is dus of politiewerk meetbaar is. De conclusie lijkt steeds dezelfde: de productiviteit van politie is maar ten dele te meten. Er zijn geen studies gevonden die het tegendeel beweren.
De vraag naar goed politiewerk kent meerdere perspectieven. Verantwoorden is een meerdimensionaal verschijnsel. Bestuur, politiek, partners, burgers, journalisten, inspecties en de ombudsman, ze hebben ieder hun eigen idee bij goed politiewerk.

Lees het hele artikel van Jaco van Hoorn: Over de onmeetbaarheid van de politie – Leren verantwoorden, Het Tijdschrift voor de Politie, pagina 10, nummer 2, 2020: www.websitevoordepolitie.nl/content/uploads/sites/3/2020/04/Kiosk-TvdP2-2020-002.pdf (Artikel is niet meer beschikbaar). Zie daarvoor in de plaats: Essay | Leren verantwoorden I, door Jaco van Hoorn, Website voor de politie, 16 april 2020: www.websitevoordepolitie.nl/essay-leren-verantwoorden-i/
en Essay | Leren verantwoorden (II), door Jaco van Hoorn, Website voor de politie, 18 april 2020: www.websitevoordepolitie.nl/essay-leren-verantwoorden-ii/

Jaco van Hoorn MPA is directeur Operatiën van de politie, hoofdredacteur van Het Tijdschrift voor de Politie en voortrekker van Stichting Beroepseer