Het alternatief II

Het alternatief II is het vervolg op de in 2013 verschenen bundel Het alternatief – Weg met de afrekencultuur in het onderwijs! In het eerste deel proberen leraren, wetenschappers en leerlingen een antwoord te formuleren op de afrekencultuur waar scholen onder gebukt gaan. Enerzijds is het boek een verwijt aan de beleidsmakers die vanuit een neoliberale ideologie jarenlang hebben ingezet op marktmechanismen om het onderwijs te verbeteren. Anderzijds wijst Het alternatief ook met een beschuldigende vinger naar de leraren zelf, die zich wel heel gemakkelijk voegen naar de pressies die van buitenaf het onderwijs perverteren, waarbij de term ‘vrijwillige slavernij’ en ‘gedresseerde aap’ tot de verbeelding spreken.
De conclusie van deel I bevat een antwoord op de afrekencultuur om het systeem te flippen. Leraren moeten niet langer verantwoording afleggen aan de lagen die zich boven hen bevinden, maar de rest van het systeem moet verantwoording afleggen aan de beroepsgroep.

Is het eerste deel een pleidooi voor professionele autonomie van de leraar en voor collectieve zelfsturing, zich richtend op de kwaliteit van de uitoefeing van het beroep en goed onderwijs voor leerlingen, in het tweede deel onderzoeken leraren en wetenschapers hoe ze het systeem kunnen flippen en wat er nodig is voor een stevige beroepsgroep, wil die van enige betekenis zijn voor de inrichting van het onderwijs. Het gaat erom hoe scholen en leraren beter hun rol op zich nemen.

De nieuwe professionaliteit van leraren draait zowel om het individu als om het collectief. Een individuele leraar die open staat voor verbetering, kortetermijndoelen kan realiseren, op de hoogte is van de nieuwste ontwikkelingen, collegiaal kan samenwerken en in staat is om het eigen handelen te plaatsen in relatie tot een overkoepelende bedoeling van het onderwijs. Maar het draait ook om de manier waarop de professie zich als groep presenteert aan de buitenwereld.
Nodig in het onderwijs is een activistische, zelfregulerende, progressieve en politiek betrokken beroepsgroep van leraren die de mogelijkheden goed benut om het onderwijs in Nederland mee te bepalen. Het gaat om benutten van de ruimte die leraren is geboden, en om het opeisen van professionele ruimte waar dat nodig is.

Over stimulering van het handelingsvermogen van de leraar gaat dit tweede deel van Het alternatief. 
Medewerkers aan het boek zijn:
– de onderzoekers Mark Priestley, Gert Biesta en Sarah Robinson. Zij bieden een conceptueel kader voor het handelingsvermogen van leraren. 
– onderzoeker Frank Cornelissen belicht het belang van netwerken voor leraren. 
– docent René Kneyber gaat op bezoek bij zelfsturende teams op scholen om te kijken hoe zelfbestuur en gedeeld leiderschap van leraren in de praktijk werkt. Hij bezoekt ook ambtenaren die op het ministerie van Onderwijs werken. In hoeverre zijn zij in staat om beleid bij te sturen? 
– directeur onderwijs Freek van Gurp en bestuurssecretaris Simon van Rees gaan met onderzoekster Frédérique Six diep in op kwesties van vertrouwen en controle.
– lector Marco Snoek neemt ons mee in het thema ´leiderschap van leraren´. 
– docente Hester IJsseling neemt het boek Het prachtige risico van onderwijs van Gert Biesta ter hand en reflecteert op de emancipatie van de leraar. 
– docenten en onderzoekers Martijn van Schaik en Martin Vos laten zien hoe door middel van collegiale werkvormen leraren het handelingsvermogen kunnen ontwikkelen. 
Tot slot bespreekt docent Alderik Visser de ontwikkelingen van de afgelopen twee jaar en geeft hij een voorzet voor een nieuwe inrichting van het Nederlandse onderwijsbestel.
In de eindconclusie De ladder naar autonomie vatten redacteuren René Kneyber en Jelmer Evers de verschillende adviezen en overpeinzingen van de medewerkers van het boek samen en doen zij een voorstel voor manieren waarop de beroepsgroep ‘in beweging’ kan komen.

Het alternatief II – De ladder naar autonomie, door René Kneyber en Jelmer Evers, 166 p., uitgeverij Phronese, Culemborg, 2015, € 24,99. E-boek: € 19,99. www.uitgeverijphronese.nl
In PDF beschikbaar sinds maart 2018 bij Phronese: Klik hier.