Radicalisering & gewelddadig extremisme

Je hoort het steeds meer. Jonge moslims radicaliseren omdat zij geen kansen hebben op de arbeidsmarkt, zij worden gediscrimineerd en voelen zich uitgekotst door de samenleving. Ze wonen in getto’s, ontwikkelen zich tot criminelen en hebben geen enkel uitzicht op een goed leven. Ze laten zich gemakkelijk overhalen door terroristische groeperingen om samen de ongelovigen te bestrijden. Dan grijpen ze naar andere idealen en middelen om aandacht te krijgen of ze verkassen naar oorlogsgebied om daar de vijand te bestrijden.
Zouden dat de redenen zijn om te radicaliseren en zichzelf op te offeren?

Ik vermoed dat er veel meer aan de hand is. Radicaliseren is een proces dat zich van generatie op generatie ontwikkelt. Elk individu wordt geboren en groeit op in een omgeving die hem of haar vormt. Er zijn duizenden boeken over geschreven, ontelbare studies en onderzoeken over gedaan, wetten gemaakt en maatregelen genomen. Desondanks blijven jongeren radicaliseren en dood en verderf zaaien.
Om radicaliserende jongeren die bereid zijn geweld te gebruiken, zichzelf opblazen of de confrontatie met politiekogels aangaan te begrijpen, zullen wij ze toch eerst moeten doorgronden en niet op voorhand veroordelen. Zijn politici daartoe in staat? Is de politie daartoe in staat? Kunnen gespecialiseerde veiligheidsinstanties daar een vinger achter krijgen?
Jazeker, in veel gevallen wel, maar lang niet in allemaal. Dat blijkt wel uit het toenemende aantal en steeds gewelddadiger wordende aanslagen. Jihadisten denken totaal anders dan vredelievende mensen of als politiemensen, zij voelen alles anders aan, zij zien medemensen die anders denken en voelen als de vijand die gedood moet worden. Allah is immers groot en almachtig, hij beloont de jihadist met de hemel waar 72 maagden gereed staan om de martelaar te ontvangen.

Naast het extremistisch en op religieuze gronden gebaseerd geweld ontwikkelen zich steeds vaker zogenaamde lone wolves tot moordmachines. Zij laten zich soms inspireren door de Koran en de interpretatie ervan door IS en plegen vervolgens op een totaal onverwacht moment vreselijke aanslagen. Het lijkt wel alsof er een soort wedloop gaande is waarbij de een de ander wil overtreffen in het aantal doden en gewonden die zij meesleuren in hun eigen levenseinde. Zij zijn er heilig van overtuigd te sterven en treden de dood onvervaard tegemoet, waarbij ze in het moment suprême luidkeels schreeuwen dat Allah groot is.

Hoe wil je in godsnaam zoiets tegenhouden? Met wetten, regels, veiligheidsmaatregelen, politie, leger en wapens? Er zal best veel worden tegengehouden, maar er zal altijd iemand tussendoor glippen. Daarbij komt dat er, ondanks al dat geweld en aanslagen, steeds meer mensen zijn die gezag en autoriteit niet meer vanzelfsprekend accepteren. Wanneer een radicaliserende jongere in zo’n omgeving opgroeit, ligt de drempel tot een actie ook ‘n stuk lager.
Wanneer de politie, naar de zin van sommigen, iemand op basis van auto, leeftijd, locatie, huidskleur en interne informatie omtrent criminaliteit, in het verkeer controleert, is er grote heisa op Internet. Dan profileert de politie etnisch, wat zomaar uitgelegd wordt als racisme en discriminatie. Tegelijkertijd wordt van ze geëist dat ze voor veiligheid zorgen en aanslagen voorkomen. De politie wordt via Internet afgeserveerd. Door deze negatieve aandacht worden agenten terughoudender in het houden van routinecontroles. Tegelijkertijd denken politici en bestuurders dat de wijkagent doordringt tot in de haarvaten van de samenleving en daar radicalisering in de kiem smoort en/of aanslagen voorkomt. Hoe naïef kan men zijn? Het aantal daartoe benodigde wijkagenten wordt niet eens gehaald, bij lange na niet.
Natuurlijk, de wijkagent kan een grote preventieve rol spelen om problemen binnen de samenleving te voorkomen. Hun invloed kan ervoor zorgen dat iemand zich niet tot crimineel ontwikkelt. Dat is echter iets heel anders dan radicaliserende jongeren die jihadistische aanslagen voorbereiden of mensen met psychische problemen die zich ontwikkelen tot lone wolves.

Wij denken dat het meestal om geïndoctrineerde denkwijzen gaat en dat een oplossing zou zijn om diegenen die indoctrineren (zoals IS) uit de weg te ruimen. We steken heel veel geld en energie in pogingen om te deradicaliseren. Soms lukt dat, maar meestal niet.
Toch gaat het om mensen, net als wij, ook al denken wij dat het om barbaren, beesten of idioten gaat. Realiteit is dat deze mensen anders denken en voelen dan wij. Normen en waarden zoals wij die kennen, veroordelen en verafschuwen zij, net zoals wij dat met die van hun doen.

Materialisme, idealisme, spiritualisme en religie worden verschillend geïnterpreteerd. Mensen hebben een sterke neiging om de eigen interpretatie op te (willen) leggen aan de ander.
Er bestaat een zienswijze die zegt dat een mens alleen dan een of andere kennis (opvatting) kan inzien en voor zichzelf nuttig maken, wanneer zijn eigen bewustzijnstoestand ongeveer gelijkwaardig is aan het niveau van de kennis.
Zijn wij ons wel echt bewust over ons eigen niveau van de kennis? Ik heb sterk de neiging om te denken van niet. Als dat wel zo zou zijn dan zouden wij heel anders kijken naar de kennis van die ander en proberen deze te doorgronden. Waarmee ik gewelddadig extremisme uiteraard niet goed probeer te praten, integendeel, wij moeten ons blijven inzetten om dit uit te bannen, maar wel in het bewustzijn dat het iets is van de mens zelf en dat er, zolang de mens bestaat, geweld en haat zal zijn, net zoals er liefde en verdraagzaamheid zal zijn. Conflicten of verschillen in denkwijzen kunnen op veel andere manieren worden uitgevochten. Mensen zijn echter hardleers en dus zullen we in de toekomst met nog meer geweld en aanslagen rekening moeten houden. De beantwoording van terrorisme met geweld, zal tot meer aanslagen leiden. Wanneer je de ene pool bewust voedt, voed je onbewust en evenredig diens tegenpool. Dat geldt voor beide kampen.

Niet iedereen is blijkbaar in staat om die wetmatigheden te doorgronden en te accepteren. Niet iedereen keurt geweld af, de jihadist juicht geweld toe omdat hij er rijkelijk voor wordt beloond in het hiernamaals, de vreedzame mens wijst geweld af omdat dit een aantasting is van de menselijke gelijkwaardigheid. Om een eind te maken aan de gewelddadigheden op deze wereld zouden wij derhalve de natuurlijke wetmatigheden moeten veranderen.
Wij kunnen de tegenstellingen in de wereld niet uit de weg ruimen. Toch probeert de mens koste wat kost alles wat niet past in hun eigen leven, te veranderen. We doen er alles aan om langer gezond te leven, om geweld en armoede uit te bannen.
Onderzoeken geven geen eenduidig beeld weer, maar zij bieden wel aanknopingspunten voor preventie en repressie. Er kan lering getrokken worden uit succesvolle interventies. Maar eerst en vooral zal eenieder die zich met dit complexe vraagstuk bezig houdt, bij zichzelf de vraag moeten stellen of hij of zij zich wel helemaal bewust is van zichzelf, in relatie tot zijn beroep en de radicalisering of het gewelddadig extremisme.

Dit bewustzijnsproces zal leiden tot nieuwe inzichten en uiteindelijke veranderingen in de aanpak ervan. Maar het zal wel massaal en tegelijkertijd moeten gebeuren. En precies dat lijkt een utopie.
Toch zullen we zelf moeten beginnen om de massa in beweging te krijgen.
Wellicht met behulp van het vlindereffect dat ons inzicht zal verschaffen in de chaotische toestand die radicalisering en aanslagen teweeg brengt en dat uiteindelijk voor de noodzakelijke veranderingen kan leiden.

Jacques Smeets
www.deblauwediender.nl