De Kunst van het zorgen, een belangrijk onderzoek

Rotterdam Zevenkamp, 19 oktober 2009 –

Vandaag presenteerde Karen Wuertz, antropologe, haar onderzoek De kunst van het zorgen, over verbinding in de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap. Zij deed dit onderzoek voor de Bernhard Lievegoed Leerstoel van de Vrije Universiteit Amsterdam met Hans Reinders, hoogleraar ethiek.

In een volle zaal, die leek op een feestelijk plein met verzorgers, bewoners, wetenschappers en bestuurders, aan de rand van Rotterdam, presenteerde Wuertz haar onderzoek naar het niet-meetbare in de zorg voor mensen met een beperking. Hierin werd ze aangemoedigd door spontane uitroepen van bewoners, die hun goed- of afkeuring hartelijk lieten blijken.
Dit onderzoek gaat niet over getalseenheden van tijdsbesteding voor eten, wassen, aankleden, of over het aantal incidenten of vrijheidsbeperkende maatregelen.
Nee, niet over het telbare, maar wél over wat werkelijk telt in goede zorg: de relatie tussen cliënt en zorgverlener.

Veel werkers in de zorg geven blijk van hun grote betrokkenheid bij hun werk. Ze willen trots zijn en beleven hun werk als een deel van wie ze zijn. Zij willen een zinvolle bijdrage leveren aan het grotere geheel. In de praktijk komen ze vaak bedrogen uit. Managers eisen productie, meetbare kwaliteit, in plaats van dat ze hun medewerkers aanspreken op hun beroepseer. Professionals op de werkvloer merken dat dit hun persoonlijke betrokkenheid aantast, ook hun persoonlijke verantwoordelijkheid wordt uitgehold.
Echterm het aantal tegenstemmen groeit. Professionals moeten de kans krijgen om zich te verbinden met hun werk.
Prof. Reinders zegt: Het zijn juist de kwaliteiten van de zorgverlener in persoon die het hart van de zorg uitmaken. In de zorg voor mensen met een handicap is de verbinding cruciaal. In de antroposofische zorgverlening wordt ‘verbinding’ beschouwd als een absolute voor waarde voor kwaliteit en professionaliteit. In dit wetenschappelijk onderzoek stond de observatie van de zorgrelatie tussen cliënt en zorgverlener centraal.

Hoe laat de verbinding tussen zorgverlener en cliënt zich beschrijven? Wat is er te zien en te horen?
Karen illustreerde dit met het verhaal van verzorgster Vera en bewoner Anneke: Anneke heeft ernstige klompvoeten en zware schoenen. Het grootste deel van de dag zit ze in een rolstoel. Voor het eten wil Vera even met aan Anneke lopen. Karen Wuertz observeert dit. Anneke zit als een standbeeld in haar rolstoel met een starre, starende blik. Vera hurkt op ooghoogte en zegt: “We gaan lopen”. Ze maakt een uitnodigend gebaar naar Anneke en herhaalt nog eens: “Sta maar op we gaan lopen”.
Anneke kijkt verstoord en lijkt niet te willen staan en werkt niet erg mee. Vera begeleidt haar vriendelijk en opgewekt en nadat Anneke eerst een tijdje op haar benen heeft staan schommelen, beginnen ze samen voetje voor voetje te schuifelen, van de woonkamer naar de keuken en weer terug.

Karen ziet ze staan in de deuropening als een twee-eenheid, ze zijn onderweg, hun loopritme op elkaar afgestemd. Anneke tilt haar loodzware schoen over de drempel. Vera moet deze trage stap meemaken om Anneke in balans te houden. Hun hoofden naar elkaar, niet naar de vloer gewend, ze glimlachen. Anneke heeft een tevreden brede grijs over haar gezicht.

Een stap over de drempel, beschrijft Wuertz, lijkt van ondergeschikte betekenis. Bij nadere beschouwing betekent dit samen lopen: het in geestelijke verbinding zijn. Het samenzijn van die twee maakt het lopen pas mogelijk. Fysiek wordt duidelijk wat er tussen hun gebeurt: er wordt gelijkwaardigheid en vertrouwen geschonken en dat is het wat Anneke een gevoel geeft van kracht in haar eigen benen. De geestelijke verbinding tussen beide wordt praktisch werkzaam en leidt tot ‘lopen’. Een waardevol onderzoek naar de kwaliteit van zorg. Een boek dat zorgverleners weer bewust maakt van de authentieke professionele relatie. De verbinding tussen jou en de ander.

De kunst van het zorgen – Over verbinding in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, Karen Wuertz en Hans Reinders, uitgeverij Garant, Antwerpen-Apeldoorn. www.maklugarant.eu/nl

De kunst van het zorgen – Over verbinding in de zorg voor  mensen met een verstandelijke beperking: www.bol.com