Corné van der Meulen en Thijs Jansen van Stichting Beroepseer schrijven in MedZ, vakblad voor de praktijkhoudende huisartsen, waarvan nummer 4 van 2017 is gewijd is aan de weerbaarheid van de huisarts, over het van oorsprong Amerikaanse fenomeen defensive medicine, defensieve zorgverlening: zorgverleners handelen onder druk van patiënten soms anders dan zij vanuit hun professionaliteit zouden willen.
Hoewel defensieve zorgverlening voornamelijk met medisch specialisten in verband wordt gebracht speelt het ook een rol in het werk van de huisarts.

Defensieve zorgverlening treedt op als bij een ingreep ernstige medische complicaties ontstaan waarna de patiënt de behandelend arts aanklaagt en een bedrag met vele nullen claimt. Doordat de arts een mogelijke claim wil voorkomen past diegene zijn of haar professioneel handelen hierop aan. Het begrip defensive medicine is echter breder dan de angst voor claims. Zorgverleners kunnen vanuit verschillende partijen druk ervaren om anders te handelen dan zij vanuit hun professionaliteit als optimaal beschouwen: vanuit de patiènt, de familie, maar ook vanuit derde partijen zoals directe collega’s, het management, de beroepsvereniging, de Inspectie voor de Gezondheidszorg en zorgverzekeraars.

Begin 2017 stelde Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), dat patiënten betere zorg kunnen afdwingen: “Er is een scheidslijn tussen cans en cannots. Oftewel, mensen die hun mannetje kunnen staan zijn vaak in staat betere zorg af te dwingen dan mensen die niet in staat zijn tot het geven van weerwoord aan bijvoorbeeld een huisarts. Een brutaal mens heeft vaak de halve wereld, ook in de zorg”.
Dat de patiënt mondiger is geworden is niet per definitie slecht. Patiënten die zich open en eerlijk uitspreken kunnen het werk van de huisarts makkelijker maken. Het wordt problematisch wanneer de zorgverlener zich als gevolg van druk gedwongen voelt om anders te handelen dan hij als optimaal beschouwt. Wanneer patiënten meer (of minder) zorg dan nodig kunnen afdwingen leidt dit tot onnodige kosten en komt de solidariteit binnen het zorgstelsel onder druk te staan.
Het zou immers betekenen dat enkel mondige patiënten in staat zijn de zorg te ontvangen die zij wensen.

Defensieve zorgverlening en de huisarts

Net als in de rest van de wereld blijken in Nederland huisartsen als gevolg van druk soms anders te handelen dan zij als professioneel optimaal beschouwen. Al in 1984 werd het defensief handelen van Nederlandse huisartsen onderzocht. De onderzoekers concludeerden destijds dat in een klein percentage van de onderzochte contacten defensief werd gehandeld.
Dertien jaar later werd wederom onderzoek gedaan naar defensief gedrag onder Nederlandse huisartsen. Deze onderzoekers constateerden dat in 27 procent van alle onderzochte gevallen in meer of mindere mate sprake was van defensief handelen van de arts. Daarmee concludeerden zij dat defensieve geneeskunde een belangrijke rol speelt in het handelen van huisartsen.
In 2016 verrichtten Corné van der Meulen en Thijs Jansen een verkennend onderzoek naar defensive medicine in verschillende zorgberoepen. Uit dit onderzoek bleek dat bijna alle huisartsen als gevolg van druk van de patiënt weleens anders dan professioneel optimaal handelen. Daarnaast stellen huisartsen dat de druk om anders te handelen is toegenomen. Deze druk zorgt ervoor dat veel huisartsen meer zorg leveren dan zij nodig achten. De meest voorkomende reden hiervoor is om de patiënt het gevoel te geven dat het maximale is gedaan (71 procent). Ook de angst voor juridische en/of financiële claims (34 procent) en onzekerheid over het eigen handelen (34 procent) zorgen ervoor dat huisartsen ervoor kiezen zich defensief op te stellen.

Lees het hele artikel Een brutaal mens heeft de halve wereld, door Corné van der Meulen en Thijs Jansen, MedZ no 4: Klik hier.

MedZ no 4, augustus 2017:
https://issuu.com/appr-naarden/docs/boek_medz4_5298051b21429e

Defensieve zorgverlening, rapportage over onderzoek naar defensieve zorgverlening in Nederland, door Stichting Beroepseer, 63 p., 2016: https://beroepseer.nl

‘Defensieve geneeskunde hoort in de opleiding’, interview met Thijs Jansen en Corné van der Meulen, door Tijn Elferink, Arts in spe, nr. 2 – 31 mei 2016: www.artsinspe.nl