i-Wire is bezig te arbeidsomstandigheden van freelancers en zelfstandigen¹⁾ in de Europese Unie te onderzoeken. Het is het eerste onderzoek in zijn soort. Hoe leven de zelfstandigen in deze landen? Hoeveel van hen zijn er vrijwillig freelancer of zzp’er en wie hebben er in feite geen alternatief? Wat voor behoeften en verwachtingen hebben zij? Hoe gaan zij om met onzekerheid en een onvast bestaan?

i-Wire staat voor Independent Workers and Industrial Relations in Europe, een in april 2016 gestart project van de Europese Unie dat wordt gefinancierd door de Europese Commissie en geleid door een aantal universiteiten en instanties, waaronder de Rotterdam School of Management (Erasmus Universiteit). Coördinator is de Italiaanse organisatie voor freelancers Acta. In maart 2018 is er een eindconferentie.

Het aantal zelfstandigen op de Europese arbeidsmarkt neemt in rap tempo toe. Deze nieuwe zelfstandigen vertegenwoordigen een heterogene, hoogopgeleide groep van vakbekwame professionals. Ze werken onder verschillende contracten, hebben een verschillend inkomen en zijn nauwelijks of niet verzekerd tegen bijvoorbeeld ongevallen of arbeidsongeschiktheid. Ze werken alleen, maar nemen soms anderen in dienst. Ze bezetten een zeer dynamisch deel van de arbeidsmarkt, maar cijfers daarover zien we niet in officiële statistieken. Ze tellen niet erg mee voor Europese politici.

Veranderde arbeidsrelaties

Traditionele arbeidsrelaties in Europa zijn gebaseerd op collectieve arbeidsovereenkomsten tussen werkgeversorganisaties, vakbonden en de staat. Deze driehoek is niet meer van toepassing op de huidige situatie. Een groeiende groep van zelfstandigen laat zich moeilijk organiseren en representeren vanwege de individualisering van hun werkomstandigheden. Maar er is een kentering gaande. De laatste jaren organiseren ze zich in nieuwe samenwerkingsverbanden en belangenverenigingen, de zogenaamde quasi unions, nieuwe, niet-‘traditionele’ vormen van bundeling van krachten. Het betreft dan mensen die op geen enkele manier worden vertegenwoordigd in relatie tot een werkgever of op een andere manier. Deze nieuwe verbanden proberen de werkomstandigheden te verbeteren en komen op voor rechten. Daarnaast zijn er organisaties op de arbeidsmarkt gekomen die fungeren als tussenpersoon; zij bemiddelen en zetten zich voor het met elkaar in contact brengen van werknemers en werkgevers.

Het i-Wire project richt zich op:

– onderzoek naar de maatschappelijke en professionele behoeften van de nieuwe zelfstandigen en hun vertegenwoordigers;
– onderzoek naar nieuwe vormen van belangengroepering: hun aantal en wat zij te bieden hebben aan de nieuwe zelfstandigen in de EU;
– onderzoeken wat traditionele vakbonden de nieuwe zelfstandigen te bieden hebben. Wat voor modellen worden er gehanteerd?;
– onderzoek naar huidige vormen van dialoog tussen ‘traditionele’ en ‘nieuwe’ belangenorganisaties en de manier waarop ze onderling verbonden zijn;
– begrip krijgen van de effecten van coördinatie en maatschappelijke dialoog op de huidige kenniseconomie in Europa en de weerslag daarvan op maatschappelijke inclusie²) en economische groei;
– het koesteren van en het experimenteren met nieuwe vormen van maatschappelijke dialoog en best practices tussen alle relevante partijen;
– verspreiden van de onderzoeksresultaten via seminars, workshops en publicaties, maar ook via lokale bijeenkomsten en maatschappelijke discussies met belangengroepen en overheden.

De enquête is openbaar

De enquête is openbaar en kan door elke betrokkene worden ingevuld. Uitvoerig staat beschreven voor wie de enquête bedoeld is. De eerste resultaten van het onderzoek worden eind 2017 bekend gemaakt op een serie bijeenkomsten. De enquête is voor alles gericht op mensen die a) als zelfstandige werken en onafhankelijk zijn, b) die deels als freelancer en deels in vaste dienst werken, en c) als zelfstandige op zoek zijn naar klanten maar nog wel werken onder een arbeidscontract. Dit laatste is vaak het geval in de amusementssector (entertainment business)
De enquête is niet bedoeld voor zelfstandigen die uitsluitend werken onder een standaardcontract of als salarismedewerker. Bovendien is de enquête er niet alleen voor zelfstandigen met een traditioneel beroep en beroepsmaatstaven maar ook voor zelfstandigen met een nieuw beroep waarvoor nog geen contracten en maatstaven vastgesteld zijn.

Ga voor invullen van enquête naar de site van i-Wire, waarop gedetailleerde info over het project: http://www.i-wire.eu/survey/ (website is opgeheven)

The role of Quasi-Unions: http://www.i-wire.eu/wp-content/uploads/2017/01/Presentation-Quasi-unions-ACTA.pdf (website www.i-wire.eu is opgeheven)

^Noten
1) De begrippen freelancer, zzp’er en eenmanszaak worden allemaal gebruikt om kleine ondernemers te typeren. Een freelancer is vrijwel altijd een zzp’er, maar een zzp’er is niet altijd een freelancer. De meeste freelancers hebben een eenmanszaak, maar niet allemaal. En lang niet elke eenmanszaak betreft een freelancer. Sommige freelancers noemen zich liever zelfstandig ondernemer (of: zelfstandige) dan freelancer. Een zelfstandige die zonder personeel bijvoorbeeld een tabakszaak runt, wordt niet als zzp’er beschouwd door de officiële instanties.Er is een aantal criteria waaraan een zzp’er moet voldoen. Deze zijn vaag; een duidelijke definitie is nog niet voorhanden. Het Economische Instituut voor het midden- en kleinbedrijf (EIM) spreekt in haar onderzoeksrapport over een groep zelfstandigen die zich “in de schemerzone tussen zelfstandigheid (ondernemerschap) en (tijdelijk) werknemerschap beweegt”.
(Zie Lancelots, voor en door freelancers: www.lancelots.nl)

²⁾ Inclusie betekent de insluiting in de samenleving van achtergestelde groepen op basis van gelijkwaardige rechten en plichten.

Hieronder tijdschema voor project Independent Workers and Industrial Relations in Europe: