In het najaar van 2021 en 2022 onderzocht politiek socioloog Eefje Steenvoorden in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse zaken onder vier groepen wat politiek vertrouwen voor hen betekent: advocaten van de Zuidas, ROC-studenten, marktkooplieden, en senioren van een bridgeclub. “Zij blijken deels dezelfde en deels een heel andere betekenis te geven aan (gebrek aan) politiek vertrouwen”, stelt Steenvoorden.

Steenvoorden schetst de politieke belevingswereld van de groepen als volgt: de Advocaten prijzen zich gelukkig als inwoners van Nederland, de Bridgers zien allerlei problemen in de politieke instituties, de Marktgroep staat onder druk en roept nodeloos naar de politiek, en de ROC-studenten zien een oneerlijk spel waarin zij buitenspel staan. ‘Deze aanzienlijke verschillen in een kleine regio (Amsterdam) geven aanleiding te verwachten dat in heel Nederland politiek vertrouwen een verschillende betekenis heeft’.

Belangrijkste bevindingen

• Achter de gemiddelde cijfers over politiek vertrouwen gaan zorgelijke verschillen tussen sociale groepen schuil
• Sociale groepen hebben uiteenlopende politieke belevingswerelden en hanteren deels andere criteria voor vertrouwen
• Centraal bij theoretisch opgeleide burgers: de relatief goede positie van Nederland, de goede intenties van politici en te veel eenmansfracties en aandachtstrekkers in het parlement
• Centraal bij praktisch opgeleide burgers: de traagheid en inefficiëntie van de politiek, de misleiding bij verkiezingen, de taaltrucjes waarmee politici de waarheid ontwijken
• Gebrek aan vertegenwoordiging maakt dat de zelfbenoemde ‘onderlaag’ zich kwetsbaar acht voor de grillen van de overheid
• Ongelijkheid in het onderwijssysteem en discriminatie in de samenleving dragen bij aan een beleving van politiek buitenspel staan onder praktisch opgeleide^*) jongeren
• Criteria in alle groepen voor vertrouwen in politici: het kabinet kritisch volgen, bevlogen zijn, eerlijk zijn, consequent zijn, goede beleidskeuzes maken, vertrouwen vanuit hoop of burgerplicht
• Criteria in alle groepen voor gebrek aan vertrouwen in politici: gericht op eigen carrière, gericht op stemmen halen (met cabareteske of schofferende taal), niet eerlijk zijn, geen beloftes houden, niet weten wat leeft
• In alle groepen horen we ook een nieuw, positief argument: vertrouwen vanuit hoop of burgerplicht. Burgers willen graag vertrouwen, zelfs tegen beter weten in
• De politieke belevingswerelden van de vier onderzochte Amsterdamse groepen zijn opgetekend in cartoons. De Advocaten
  prijzen zich gelukkig als inwoners van Nederland, de Bridgers zien allerlei problemen in de politieke instituties, de Marktgroep staat onder druk en roept nodeloos naar de politiek, en de ROC-studenten zien een oneerlijk spel, waarbij zij ook nog buitenspel staan

Geen makkelijke manier om vertrouwen te vergroten

“Deze bevindingen hebben implicaties voor hoe we cijfers over politiek vertrouwen interpreteren en voor de politiek zelf”, concludeert Steenvoorden. “Achter de gemiddelde cijfers gaat een scala aan redenen schuil om wel of geen vertrouwen te hebben. Deze zijn bovendien vaak verschillend voor groepen. De belevingswerelden van sommige groepen tonen een erg sombere blik op de politiek die moeilijk te veranderen zal zijn”.

Er zal dus geen makkelijke manier zijn om het lage politiek vertrouwen onder met name de praktisch opgeleide groepen te vergroten. De politiek kan zich volgens Steenvoorden bovendien aantrekken dat alle groepen het problematisch vinden dat veel politici de aandacht vragen door middel van ‘cabaret’, ‘lawaaipapegaaien’ en schofferende stijl.

Maar er is ook goed nieuws: “In alle groepen zeggen sommigen uit hoop of plicht wel vertrouwen te willen houden, soms zelfs tegen beter weten in. De politiek krijgt dus nog regelmatig het voordeel van de twijfel“.

Politiek vertrouwen of niet? Fundamenteel andere belevingswerelden achter de cijfers, Universiteit van Amsterdam, 9 februari 2023: www.uva.nl

Downloaden Woorden zeggen meer dan cijfers. Uiteenlopende betekenissen van (gebrek aan) politiek vertrouwen onder sociale groepen in Nederland, door dr. Eefje Steenvoorden, Universiteit van Amsterdam, februari 2023: https://beroepseer.nl

Noot
*) Steenvoorden gebruikt in het rapport de termen ‘ praktisch en theoretisch’ opgeleiden, in plaats van ‘lager- en hoger’ opgeleiden. Praktisch opgeleid betekent mensen met een afgeronde opleiding tot en met het MBO, theoretisch opgeleid HBO of WO.