De Tijdelijke commissie Uitvoeringsorganisatie (TCU) die onderzoek doet naar het functioneren van uitvoeringsorganisaties en het verlies van de menselijk maat, is op 26 oktober 2020 gestart met de openbare hoorzittingen in de Tweede Kamer.
Aanleiding vormen de aanhoudende klachten over uitvoerende overheidsinstanties als het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR), de Belastingdienst en het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV).
Burgers lopen vast in hun contacten met de overheid. In de afgelopen periode hebben zich problemen voorgedaan met aanzienlijke gevolgen voor grote groepen mensen. Het sterkste voorbeeld is de uit de hand gelopen toeslagenaffiare van de Belastingsdienst met duizenden gedupeerde ouders. Een ander voorbeeld is het overbelaste CBR met de lange wachttijden voor mensen boven de 75 jaar die voor de verlenging van hun rijbewijs verplicht zijn zich medisch te laten keuren.

Het lukt uitvoeringsorganisaties niet altijd om vragen te beantwoorden of problemen op te lossen. Om te voorkomen dat een burger vastloopt in wetten, regels of overheidssystemen is de aanwezigheid van de menselijke maat noodzakelijk. Op basis van de door de commissie verzamelde informatie, wordt een eindrapport opgesteld met daarin een aantal aanbevelingen die het proces tussen ‘beleid en balie’ moeten gaan verbeteren. De verwachting is dat het rapport voor de verkiezingen in 2021 wordt gepresenteerd.
De Onderzoekscommissie bestaat uit zeven Kamerleden: André Bosman (VVD, voorzitter), Nevin Özütok (GroenLinks, ondervoorzitter), Evert Jan Slootweg (CDA), Maarten Groothuizen (D66), Cem Laçin (SP), John Kerstens (PvdA) en Corrie van Brenk (50PLUS)

Zes hoorzittingsdagen

De zes openbare hoorzittingsdagen zijn opgesplitst in verschillende thema’s en zijn verdeeld over de maandagen en vrijdagen in drie aaneengesloten weken. In totaal verschijnen er veertig personen voor de commissie. In de eerste week worden deskundigen gehoord die het perspectief van de burger en de professional op uitvoeringsorganisaties kunnen toelichten en wordt een blik geworpen op de uitvoering van beleid bij de Belastingdienst.
Op 26 oktober waren o.a. aan het woord: Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen; Loek Schueler van werknemersorganisatie CNV; Kim Putters van Sociaal Cultureel Planbureau en Albert Jan Kruiter, medeoprichter en actie-onderzoeker van het Instituut voor Publieke Waarden (IPW). Het Instituut helpt per jaar ongeveer vierhonderd door de bureaucratie vastgelopen mensen/huishoudens en doet vervolgens onderzoek naar de systemen achter de bureaucratie. Op de hoorzitting van 25 oktober vertelde hij dat hij een fascinatie heeft voor bureaucratie: “Ik kan niet met en ik kan niet zonder”.

Praktische wijsheid

Volgens Kruiter zien wij de mensen op de werkvloer, de professionals, nog steeds als handjes en voetjes van degenen die ‘boven’ hen gesteld zijn. We zien hen niet als kennisbron. Een van de voorbeelden die Kruiter wel eens gebruikt is van Ans, een professional die ziet dat heel veel mensen die schulden hebben, op een gegeven moment ook ziek worden van de stress. Ans gaat naar de huisarts en vraagt aan de huisarts: Krijg jij vaak mensen in de praktijk waar je eigenlijk niet zoveel mee kan? Ja, zegt die huisarts. Ans: Ik denk dat zij schulden hebben. Zal ik bij jou in de praktijk gaan zitten, dan kan ik die mensen gelijk met de schulden gaan helpen. Dan lossen wij dit probleem samen op.
Dit is gerekend buiten de zorgverzekeraar die de huisarts moet betalen. En buiten de teamleider die de opdracht heeft gekregen van de wethouder om de wachtlijsten weg te werken. Mensen als Ans behoren serieus te worden genomen en ingezet bij het maken van nieuw beleid. Aristoteles noemde dat praktische wijsheid. De hoogste vorm van kennis ligt besloten in de ervaring van de professionals.
Dit type oplossingen behoort uit de schaduw getild te worden. Het gaat om een andere houding en een andere mentaliteit. Wijsheid, kennis en ervaring van professionals benutten bij het maken van nieuw beleid en hen niet zien als slechts een ‘ojbect van uitvoering’.

De volgende hoorzitting is op vrijdag 30 oktober over de uitvoering van beleid bij de Belastingdienst. De hoorzittingen vinden plaats tot en met vrijdag 13 november 2020 en zijn te volgen via de livestream van de Tweede Kamer. De hoorzittingen zijn terug te kijken via www.tweedekamer.nl/kamerleden_en_commissies/commissies/tcu

De laatste spreker op 13 november is Herman Tjeenk Willink, sinds december 2012 minister van Staat.

Naar een intelligente en waardegedreven uitvoering

Kruiter heeft voorafgaand aan de hoorzitting een nota met een positiebepaling gestuurd naar de Tweede Kamer: Naar een intelligente en waardegedreven uitvoering. Daarin geeft hij een belangrijke waarschuwing en biedt hij een aantal oplossingen aan. Hij gaat uitgebreid in op de betekenis van ‘de menselijke maat’ en ‘de burger centraal’. Komen mensen klem te zitten in de bureaucratie door ‘het verlies’ van de menselijke maat, of door iets anders? Volgens hem is de menselijke maat niet ‘verloren gegaan’, deze is nooit onderdeel geweest van het instrumentarium van uitvoeringsinstellingen.

“De commissie loopt met haar onderzoek het risico dat ze uitvoeringsinstellingen gaat verwijten dat ze de menselijke maat niet respecteren, terwijl ze daar niet voor opgericht zijn. Tegelijkertijd loopt de commissie met haar onderzoek het risico dat organisaties en professionals die juist wel aan de lat staan om de menselijke maat te omarmen, en dat dagelijks proberen, niet gezien worden. En dat zou exemplarisch zijn voor de top down manier waarop Rijk en parlement gewend zijn om naar uitvoeringsvraagstukken te kijken. Door een laag van Haagse instituties, politieke compromissen, beleid en regels die het zicht ontnemen op de menselijke maat in de praktijk.

De verleiding is tot slot groot om een nieuwe systeemoplossing te formuleren. Als ik die verleiding niet zou kunnen weerstaan zou ik de commissie adviseren om de oplossing te zoeken in de volgende richting:

• Stel lokale professionals in staat om voor mensen die vastlopen in uitvoeringsorganisaties, namens die organisaties te besluiten.
• Geef Rijksuitvoeringsinstellingen de opdracht om zich nog verder te specialiseren in de standaarden waar ze succes mee boeken voor 90% van de Nederlanders.
• Maar geef ze ook de opdracht om sneller te ontdekken waar dat niet zo is, zo dat lokale, analoge professionals op een praktisch wijze manier lokaal de menselijke maat kunnen herstellen.
• Laat de Rijksuitvoeringsinstellingen daarnaast een gezamenlijke servicedesk inrichten voor wijkteam-professionals, waarin ze die professionals snel, integraal (namens alle instellingen) van dienst kunnen zijn.
• Voor de duidelijkheid: dat kan budget neutraal. De duizenden professionals zijn er al. Het zal ze ontzettend veel tijd besparen, uitvoeringsinstellingen ontlasten, en burgers op maat bedienen.

Maar ik kan die verleiding weerstaan. De commissie staat immers aan het begin van haar onderzoek. Daarom zal ik de commissie adviseren om een aanzienlijk deel van de haar toebemeten tijd in gesprek te gaan met professionals die lokaal, op straat en achter de voordeur hun werk doen. Vraag hen hoe de menselijke maat eruitziet en wat ervoor nodig is om die structureel te organiseren. En onderzoek samen met die professionals wat regering en parlement daarvan kunnen leren. Mocht de commissie dat op prijs stellen, dan organiseer ik dat gesprek graag”.

Downloaden schema hoorzittingen: www.tweedekamer.nl/sites/default/files/atoms/files/tcu_programma_0.pdf

Hoorzittingen onderzoek uitvoeringsorganisaties gestart, Tweede Kamer, 26 oktober 2020: www.tweedekamer.nl/kamerleden_en_commissies/commissies/tcu

40 personen gehoord door Parlementaire onderzoekscommissie Uitvoeringsorganisaties, namen en data bekend, Tweede Kamer, www.tweedekamer.nl

Downloaden Naar een intelligente en waardegedreven uitvoering – Een positiebepaling, met brief aan Tweede Kamer t.a.v. de Tijdelijke Commissie Uitvoeringsorganisatie, 5 mei 2020: https://beroepseer.nl

Video Openbaar verhoor Albert Jan Kruiter, maandag 26 oktober 2020. Zie https://debatdirect.tweedekamer.nl/2020-10-26/financien/enquetezaal/openbaar-verhoor-de-heer-kruiter-11-30/onderwerp