De Volkskrant meldde dat er elke dag miljoenen platformwerkers algoritmen trainen die bepalend zijn voor toepassingen als ChatGPT. Wie zijn zij?
Ron van Es, oprichter van de School for Purpose Leadership en zich richtend “op een verdiepend en betekenisvol leiderschap in leven en werk” sprak een van hen: Ivan Vojnits, 46 jaar oud, wonend in het zuiden van Nederland en afkomstig uit voormalig Joegoslavië. Vojnits vertelt dat hij talloze brieven schreef om ergens aan de slag te gaan, maar dat lukte niet. Nu werkt hij 15 uur per dag online achter zijn computer voor Amazon Mechanical Turk. Hij voert commando’s in voor allerlei AI applicaties om die zo slimmer te maken, en uiteindelijk zelflerend zoals we dat zeggen. Hij verdient voor die 15 uur per dag tussen de 20 en 50 dollar, een schijntje vergeleken bij wat de ontwikkelaars in Silicon Valley verdienen. “We zijn slechts de schoonmakers van de dure wolkenkrabbers”, verzucht hij. “Wij doen het werk dat iedereen kan, maar niemand wil doen – behalve de mensen die het geld nodig hebben”.

Van Es schrijft dat Vojnits in de schaduw van het bestaan werkt en net als de meeste van deze schaduwwerkers is er geen enkel sociaal vangnet. Het is de moderne slavernij. Hij refereert naar het artikel van Marieke de Ruiter in de Volkskrant.  Zij schrijft dat de positie van microwerkers (ook wel ‘ghost workers’) kwetsbaar is. Net als de platformwerkers van Uber en Deliveroo staan ze niet op de loonlijst van de techbedrijven waarvoor ze werken. Het zijn vogelvrije zzp’ers zonder vangnet, die worden betaald per klus – meestal tussen de 0,05 en 5 dollar. Maar anders dan de platformwerkers van Uber of Deliveroo zijn microwerkers onzichtbaar.

De vakbonden bemoeien zich nauwelijks met de hen. Er is geen zicht op hun arbeidsomstandigheden en het is niet bekend hoeveel microwerkers Nederland telt. Volgens de Sociaal Economische Raad (SER) zou het gaan om ongeveer veertigduizend werkers.

Het ‘nieuwe werken’

Van Es groeide op in de wijk Bloemhof op Rotterdam-Zuid: “Een typische arbeiderswijk, eigenlijk zoals heel Rotterdam-Zuid was. Gebouwd voor de vele arbeiders uit met name omliggende provincies die kwamen te werken in de uitgegraven havens van Rotterdam. Zelf heb ik daar nog de vele kranen gezien die de schepen leeg haalden, de mannen die af en aan liepen om de ladingen te verdelen op vrachtauto’s. Mijn opa was zo’n arbeider, afkomstig uit Brabant, zocht en vond zijn plek tussen de andere arbeiders. Zo groeide een community, of commons zoals we dat vandaag de dag zeggen. Een gemeenschap van gezinnen die elkaar kenden en wisten van elkaars werk en leven. En niet onbelangrijk: wisten wat hun werk was en voor wie ze werkten.
(…)
Waar in vroegere dagen mensen elkaar kenden in de wijken van grote steden is dat nu allang niet meer het geval. De wijk Bloemhof veranderde met de komst van veel arbeidsmigranten en kreeg niet de tijd om die te absorberen op een organische manier. Er waren er domweg te veel en er waren er te veel van verschillende culturen. In de jaren ‘70 en later werd door het neoliberale beleid de groeimotor van de economie aangezet waardoor er meer en meer arbeiders nodig waren. Maar in plaats van hen te begeleiden en te beschermen in een sociaal vangnet, zorg, wonen en onderwijs werd het ‘nieuwe werken’ uitgevonden door de bedrijven. Het idee van eigen keuze in al dat flexwerk bleek een drogreden, de arbeiders werden moderne slaven en de ondernemers lieten de wijken en de mensen aan hun lot over. Waar vroegere saamhorigheid door bedrijven werd gefaciliteerd, denk aan Philips”.

Doorgedraaid

Hoofdeconoom bij ABN AMRO, Sandra Phlippen vertelde in een televisieprogramma dat we als bedrijven én banken misschien wel doorgedraaid zijn in onze eindeloze zucht naar groei:“We zijn in een economie terechtgekomen die ver boven zijn capaciteit opereert waarin wij meer willen dan eigenlijk instrumenten tot onze beschikking hebben. Dat is geen natuur gegeven, ik denk dat we het daarover moeten hebben. We hebben heel veel extra banen gecreëerd en heel veel extra mensen zijn al in Nederland aan het werk, maar als je al maar meer economische activiteiten in gang zet zijn er op een bepaald moment helemaal geen mensen meer”.
We zijn zo bezig geweest met economische groei dat we geen rekening hebben gehouden met de leefomgeving van mensen. Die instrumenten waarop Sandra Phlippen doelt zijn woningen en zorgcapaciteit. Onderwijs, maar ook sociale samenhang en weerbaarheid.
Van Es: “Nederland is het land van de Koopman geworden die de Dominee voorgoed de deur heeft uitgewerkt. Wat is het gevolg?”

Nederland kent momenteel volgens het in maart 2023 verschenen rapport Eigentijdse Ongelijkheid van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) zeven sociale klassen. Onderaan staan de onzekere werkenden en het precariaat die resp. 10 procent en 6,3 procent deel uitmaken van de bevolking.
Onzekere werkenden zijn de microwerkers, de taxichauffeurs van Uber, de oproepkrachten in de verdeelcentra, de thuisbezorgers – allemaal anoniem, allemaal onzeker over hun toekomst. Maar tel daar ook maar de arbeidsmigranten bij op die werken in de glas- en tuinbouw, in de slachterijen, in de bouw. De mensen die het ‘precariaat’, worden genoemd, zijn mensen in de laagste sociale klasse. Zij hebben weinig kans op te klimmen op de maatschappelijke ladder.

De werkelijke uitdaging

Van Es eindigt zijn artikel met:…. “Compassie voor medebewoners, omzien naar nieuwe bewoners, het hoofd bieden aan structurele problemen, de zorg voor sociale cohesie, de transformatie naar een duurzame maatschappij en niet als laatste: een betekenisvolle draai in de gedachte dat de economie moet groeien. De tomeloze groei heeft veel leed gebracht. Het zal anders moeten. Dat is de werkelijke uitdaging die we met elkaar moeten aangaan”.

Lees het hele artikel van Ron van Es: Zo kan het niet langer – De werkelijke uitdaging van onze werkgelegenheid in Nederland, New Financial Forum, 1 juni 2023: www.newfinancialforum.nl/blog/1500/zo-kan-het-niet-langer-de-werkelijke-uitdaging-v
New Financial Forum staat voor een nieuwe economie, dienstbaar aan de samenleving.

Eindeloos stoplichten taggen en praten met Alexa, wie zijn de mensen achter AI? door Marieke de Ruiter, de Volkskrant, 31 mei 2023: www.volkskrant.nl

Foto bovenaan is van Aamir Mohd Khan