Ondanks het feit dat Europa een werelddeel is met de meeste gelijkheid onder burgers, blijft de ongelijkheid toenemen en ontstaan er voortdurend nieuwe vormen van ongelijkheid. Daarbij functioneert de Covid-19-crisis als de nieuwste katalysator.
Tegen deze achtergrond hebben het European Trade Union Institute for Research (ETUI) en de European Trade Union Confederation (ETUC) in het jaarlijks verschijnende rapport Benchmarking Working Europe 2021 de nadruk gelegd op ongelijkheid voor en na de Covid-19-pandemie.

In de inleiding van het rapport schrijven Philippe Pochet, directeur ETUI, Luca Visentini, algemeen secretaris ETUC, en Nicola Countouris, directeur onderzoek ETUI,: “Het is bijna een cliché geworden om te zeggen dat de Covid-19-pandemie de reeds bestaande ongelijkheid heeft verergerd en tegelijkertijd nieuwe vormen van ongelijkheid heeft gecreëerd. Maar, het verband tussen de pandemie en de toenemende ongelijkheid is allesbehalve een cliché. Het is alarmerend en in toenemende mate meetbaar”.

Figuur 2.37: Aantal landen waar de verschillen zijn toegenomen

Het effect van Covid-19 is bepaald door structurele ongelijkheden

De schrijvers van de inleiding benadrukken dat ongelijkheid niet slechts een eenmalig historisch incident is dat verband houdt met een bepaalde crisis. Ongelijkheid is in feite het product van een economisch model waarin tijdens de afgelopen drie decennia de rijkdom steeds minder is herverdeeld onder de onderste lagen van de samenleving, terwijl aan de top de rijkdom steeds meer is toegenomen.
Met andere woorden, het is een structureel probleem. Gelet op het ernstige effect van ongelijkheid op de sociale en economische – laat staan de politieke en democratische – structuur van onze samenleving, zouden de reacties op het probleem van ongelijkheid op beleidsgebied even structureel van aard moeten zijn.

Huidige heroriëntering van beleid behoort permanent te worden

Structurele problemen vragen om structurele antwoorden. Er valt veel voor te zeggen om de nationale en Europese reacties qua beleid op de crisis van Covid-19 niet langer als tijdelijk en voorwaardelijk te beschouwen, maar ze te herinterpreteren als structurele antwoorden op een reeks reeds lang bestaande tekortkomingen van het neoliberale model van de economische en financiële governance¹⁾.

De ‘sleepeffecten’ van ongelijkheid dringend aangepakt

Een van de paradoxen van het vraagstuk van ongelijkheid is dat een ongelijke samenleving minder goed in staat is veranderingen door te voeren, met inbegrip van de veranderingen die nodig zijn om de ongelijkheid te verminderen. Zo heeft Covid-19 een aantal van de meest kwetsbare groepen, ook die met een sociaaleconomische achterstand, in diverse landen onevenredig zwaar getroffen.
Hoewel het helemaal niet duidelijk is hoe de groeiende maatschappelijke kloof zal worden aangepakt, laat staan verholpen, is het duidelijk dat een andere aanpak dringend noodzakelijk is. Immers, hoe langer het duurt de ongelijkheid om te buigen, hoe moeilijker het zal zijn om de economie en de samenleving in Europa weer duurzaam en veerkrachtig te maken.

Het rapport maakt de balans op van de diverse vormen van ongelijkheid in Europa, Ook wordt geprobeerd een reeks beleidsmaatregelen op te stellen die kunnen helpen bij een nieuwe aanpak.

TINA is voorbij en een nieuw tijdperk van welvaart ligt binnen handbereik

Tien jaar geleden was het gebruikelijk om bezuinigingsbeleid te rechtvaardigen door te veronderstellen dat “er geen alternatief is” – TINA²⁾. Maar sommige van de op herverdeling gerichte en anticyclische³⁾ reacties op de pandemie hebben duidelijk aangetoond dat er een alternatief voor bezuinigingen en neoliberalisme bestaat en dat dit alternatief kan worden uitgevoerd als daartoe wijdverspreid de politieke wil bestaat.

Het rapport

Benchmarking Working Europe 2021 bevat zeven hoofdstukken met de recentecijfers over tal van relevante indicatoren voor een sociaal Europa, weergegeven in grafieken:

1. Macro-economische en financiële ontwikkelingen en beleidsmaatregelen in de EU in 2021
2. Arbeidsmarkt en sociale ontwikkelingen: crisis zet ongelijkheid verder door
3. Lonen en collectieve onderhandelingen: is sociaal Europa echt terug op de agenda?
4. De ongelijkhedenpiramide van klimaatverandering en mitigatie
5. Ongelijkheid op het gebied van gezondheid en veiligheid op het werk in de EU
6. Industriële democratie en ongelijkheid
7. Naar een maatschappelijke veerkracht

Figuur 5.13: Percentage vrouwen en mannen met kinderen jonger dan 12 jaar met conflicten tussen werk en privéleven en psychische gezondheidsproblemen tijdens de pandemie in de EU (%)

Noteer de datum

Ongelijkheid is een belangrijk thema voor het ETUI. De eerstkomende tweejaarlijkse conferentie over ongelijkheid vindt plaats van 22 – 24 juni 2022. Kern van de conferentie zijn de vragen hoe de ongelijkheid in Europa kan worden omgevormd en hoe gelijk een eerlijke, rechtvaardige samenleving zou behoren te zijn. www.etui.org/events/blueprint-equality

Noten
1) Governance = bestuur, beheersing en macht of de wijze van besturen. Governance kan algemeen worden beschreven als het uitvoeren van beleid, controle, macht, regels en principes van organisaties.
²⁾ TINA – There is no alternative. (er is geen alternatief) = uitspraak van Margaret Thatcher.
³⁾ Anticyclisch = tegen de conjunctuur ingaande; de conjuncturele beweging dempend

Downloaden Benchmarking Working Europe 2021, geredigeerd door Nicola Countouris, Romuald Jagodzinski, Sotiria Theodoropoulou, ETUI, The European Trade Union Institute, 6 December 2021: www.etui.org/publications/benchmarking-working-europe-2021

Het European Trade Union Institute – ETUI – (Europees Vakbondsinstituut) is het onafhankelijke onderzoeks- en opleidingscentrum van het Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV), dat op zijn beurt de Europese vakbonden verenigt in één Europese koepelorganisatie. Het ETUI stelt zijn deskundigheid ten dienste van de belangen van de werknemers in Europa, ter versterking van de sociale dimensie van de Europese Unie. www.etui.org/

De European Trade Union Confederation – ETUC – Europees Verbond van Vakverenigingen (EVV) is een koepelorganisatie van vakbonden in Europa. www.etuc.org/en