“Als er iemand is die een grote invloed heeft op mijn visie op onderwijsbeleid dan is het Andy Hargreaves. Zijn boek The Global Fourth Way is een handleiding voor echte onderwijsverbetering en niet de schijnoplossingen die de afgelopen dertig jaar zijn geprobeerd (Hargreaves & Shirley, 2012). In the Huffington Post verscheen net een heel mooi overzichtsartikel naar aanleiding van een nieuwe uitgave van de Fourth Way. (Rubin, 2013)”, aldus docent Jelmer Evers in zijn Blog De vierde weg in Nederland:

“Hargreaves biedt een mooi model om onderwijshervormingen te analyseren. De eerste fase in het onderwijsbeleid na de Tweede Wereldoorlog kenmerkte zich door een hoge mate van autonomie van docenten, maar weinig samenhang in innovatie. Voordeel was een hoge beroepseer en de autonomie gaf de docent ook respect. Nadeel was dat docenten  op een eiland opereerden en weinig met elkaar deelden. Daardoor was er minder focus om good practice  met elkaar te delen.

Eind jaren ’80 kwam er steeds meer grip op het onderwijsbeleid. De tweede weg. Beleidsmakers en consultants introduceerden werkwijzen en managementstrategiëen uit het bedrijfsleven (die daar al als verouderd te boek stonden). Deze fase kenmerkte zich door standaardisatie van curricula, nadruk op kernvakken (o.a. taal en rekenen), veel regelgeving vanuit de centrale overheid en meer toetsen en benchmarks waarop scholen en docenten werden afgerekend door een onderwijsinspectie. In de praktijk betekende dit een vernauwing en verschraling van het leren en steeds minder professionele autonomie voor docenten. Sahlberg beschrijf dit als de geboorte van de GERM beweging. (Sahlberg, 2011).

De derde weg, eind jaren ’90 tot het heden kenmerkte zich door een “verzachting” van de tweede weg. Steekwoorden in deze fase zijn ‘capacity building’ en ‘community’. Maar in de praktijk is ook dit een van buiten opgelegd proces met name gestuurd door externe adviseurs die komen vertellen hoe het moet gebeuren en hoe docenten het allemaal zouden moeten doen. Tegelijkertijd verdwijnen alle regels en benchmarks niet. Conclusie: sinds het begin van de jaren ’80 zijn docenten niet meer (mede-)verantwoordelijk voor het onderwijsproces. Er wordt hoogstens lippendienst aan bewezen. Ook in Nederland.

In de vierde weg daarentegen zijn docenten eigenaar van het onderwijsproces (niet het leerproces!) en gedeeltelijk het onderwijsbeleid. Uitgangspunt is goed onderwijs voor elk kind en niet een banale, arbitraire top-5. Kwaliteit krijgt inhoud door docenten zelf die sterk staan voor hun professie en expertise.

To become more successful innovators, we need to establish platforms for teachers to initiate their own changes and make their own judgments on the frontline, to invest more in the change capacities of local districts and communities, and to pursue prudent rather than profligate approaches totesting. The Fourth Way is about reforming rather than destroying teacher associations, and itintegrates technology with high quality teaching instead of replacing teachers with iPads and online learning at every opportunity (Rubin 2013).

The Second and Third Ways of U.S. education reform are giving us more markets, more mandates, and more machines as answers to all our ills. This is the opposite of what high performers are doing everywhere. America will not achieve high-performance if it replaces teachers with machines or turns teachers into machines. It will only improve its schools when it, too, embraces an inspiring vision for the common good that rests upon the high quality and effective collaboration of its teachers and leaders(Rubin 2013).

Voor samenwerking hebben we geen naming and shaming nodig, geen Dronkers, geen top-down inspectie die af en toe langs komt om een afvinklijstje af te werken, niet uiteindelijk alleen maar afrekenen op cijfers, geen ophokuren meer, niet meer werken in de waan van de dag omdat er nergens tijd en geld voor is

Wat we nodig hebben zijn lokale “inspecties” die bestaan uit de beste docenten, niet alleen maar buitenstaanders. Een holistisch systeem dat gericht is op continue leergemeenschappen waarin best practices worden gedeeld. Scholen moeten hun deuren openen, studiedagen voor elkaar openzetten, thematische verbetergroepen opzetten, docenten die bij elkaar op bezoek gaan en opdrachten, toetsen, leerlingenwerk onderling beoordelen op kwaliteit. Schaf de onzinnige koppeling tussen schoolexamencijfers en het centrale examen af. Een centrale toets is al meer dan genoeg. Dit geeft juist veel meer tijd  en ruimte voor zinvolle invulling van het leerproces en zinvolle innovatie in plaats dat we alles inrichten naar een eindexamen. Die nemen we voorlopig toch nog wel af.

Om dit allemaal mogelijk te maken is een andere invulling van onderwijstijd en contacturen nodig. Liever een hele goede les, dan drie slechte. Beperk het aantal contacturen bijvoorbeeld van 700 naar 500 in de bovenbouw. Zorg ervoor dat voor onderwijsactiviteiten in de breedste zin (ook beleid) voor een substantieel deel door actieve deeltijd-docenten wordt ingevuld. Dan open je ineens een gigantisch carrièreperspectief zonder dat je de klas wordt uitgejaagd. Het maakt het beroep ook een stuk aantrekkelijker en zal pas werkelijk tot een imagoverbetering leiden. Dit in tegenstelling tot het recente halve rapport van de Onderwijsraad, dat zich alleen maar focuste op hogere eisen stellen. Dit betekent een paar radicale keuzes maken die voor sommige belanghebbenden minder leuk uitpakken, maar die wel budgetneutraal kunnen worden uitgevoerd omdat je gelden verschuift naar degenen die direct het primaire proces invullen. Dan hebben we  tenminste echt tijd en geld voor goed onderwijs. Of ben ik nu teveel een idealist?”

Hargreaves, A., & Shirley, D. (2012). The Global Fourth Way: The Quest for Educational Excellence (p. 215). Boston: Corwin Press.

Rubin, C. (2013). The Global Search for Education: What Is the Fourth Way? Huffington Post. Retrieved February 6, 2013, from www.huffingtonpost.com

Sahlberg, P. (2011). Finnish lessons : what can the world learn from educational change in Finland? New York: Teachers College Press.

Jelmer Evers Blog De vierde weg in Nederland, 6 februari 2013: www.jelmerevers.nl  (Website is niet meer  actief)